Кулун тутар ый 22 күнүгэр Дьаҥхаады нэһилиэгин И.М.Романов аатынан Төхтүр оскуолатын уораҕайыгар 1-кы Мэлдьэхси нэһилиэгиттэн төрүттээх, кэлин Дьаҥхаады нэһилиэгэр олохсуйан олорбут Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ Дмитрий Прокопьевич Бугаев – Күүстээх Миитээски аатынан Мэҥэ Хаҥалас улууһун үөрэнээччилэригэр сахалыы многоборьеҕа (дэгит) үһүс түгүлүн күрэхтэһии тэриллэн ааста.
Бу күрэхтэһиигэ 2008-2009 сыллаах төрүөх оҕолор кытыннылар.
Санатар буолахха, бу күрэх аан бастаан 2022 сыллаахха Күүстээх Миитээски 120 сааһын туоларыгар, төрөөбүт-үөскээбит, улааппыт, үлэлээбит-хамсаабыт сиригэр, I Мэлдьэхси нэһилиэгэр Дмитрий Таас аатынан Хорообут орто оскуолатыгар тэриллэн ыытыллыбыта. Иккис күрэх 2023 сыллаахха Дьаҥхаады нэһилиэгэр Төхтүр оскуолатыгар буолан ааспыта.
Күрэҕи көҕүлээччинэн, бастаан тэрийээччинэн Күүстээх Миитээски сиэн быраата, ол саҕана Мэҥэ Ханалас улууһун үөрэххэ управлениетын сүрүн исписэлииһэ, үөрэх эйгэтигэр Российскай Федерация бочуоттаах үлэһитэ Николай Николаевич Бугаев буолбута.
Күрэхтэһии сүрүн сыалынан-соругунан оҕолору оскуола саҕаттан сахалыы многоборьеҕа угуйуу, биирдиилээн сахалыы көрүҥнэргэ бастыҥнары талыы итиэннэ ыччаттары аҕа күлүөнэ үгэстэригэр иитии буолар.
Кэлиҥҥи кэмҥэ Мэҥэ Хаҥалас улууһуттан өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар Дыгын Оонньууларыгар кыттар эдэр дьон аҕыйаабыттара харахха быраҕыллар буолбута. Ол итэҕэһи туоратыыга Күүстээх Миитээски күрэҕэ олук буолар аналлааҕа.
Күрэхтэһии балаһыанньатын оҥорууга оскуолалар, үөрэх управлениетын салалталара, Күүстээх Миитээски оҕолоро, сиэннэрэ биир сүбэнэн торумнаан итиэннэ тэрээһин үлэтигэр аймах-билэ дьон бары турунан, тэрийсэн, күрэхтэһиилэр тэрээһиннээхтик, интэриэһинэйдик итиэннэ элбэх кыттааччылаах ыытыллыбыттара.
Бу саҥа саҕалааһыны улуус успуорка салалтата таба өйдөөн, өйөөн улууска 2024 сыллаахха сахалыы многоборье федерацията (дэгит) тэриллэн үлэтин саҕалаабыта.
2022 сыллаахтан саҕаламмыт күрэххэ кыттан кынат анньыммыт улууска эдэр спортсменнар баар буоллулар. Ол курдук, икки бастакы күрэххэ кыттыбыт уонна кыайбыт Дамир Попов (Төхтүр), Арсен Федоров (Павловскай), Руслан Слепцов (Наахара) билигин эдэр саастаах уолаттар ортолоругар дэгит өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэригэр миэстэлэһэр буоллулар.
Быйыл ыытыллыбыт күрэххэ улуус 7 оскуолатыттан 11 эдэр спортсмен кыттыыны ылла. Күрэх кылаабынай судьуйатынан Российская Федерация категориялаах судьуйа, Арассыыйа физкултуураҕа уонна успуорка үтүөлээх үлэһитэ Гаврил Семенович Попов, судьуйаларынан Темир Абдыкалыевич Сыдыкбеков, Иван Ипатьевич Ермолаев, кылаабынай комментаторынан гиирэ успуордугар СӨ успуордун маастара, физическэй култуураҕа уонна успуорка туйгуна Виталий Михайлович Пестряков үлэлээтилэр.
Быйылгы күрэхтэһии биэс төгүл куобахтааһыҥҥа, тутум эргииргэ, хапсаҕайга, бэрэмэдэйдээх сүүрүүгэ уонна мас тардыһыытыгар ыытылынна.
Күүстээх Миитээски аатынан күрэх кыайыылаахтарынан уонна призердарынан буоллулар – куобахха: Урсун Романов (Дьабыл) бастакы, Тамерлан Владимиров (Төхтүр), иккис, Саид Дмитриев (Чүүйэ) үһүс; тутум эргииргэ: Саид Дмитриев (Чүүйэ) бастакы, Икром Дмитриев (Чүүйэ) иккис, Александр Яковлев (Майа) үһүс; хапсаҕайга: Саид Дмитриев (Чүүйэ) бастакы, Тамерлан Владимиров (Төхтүр) иккис, Вадим Лебедев (Тиэлиги) үһүс; бэрэмэдэйдээх сүүрүүгэ: Тамерлан Владимиров (Төхтүр) бастакы, Максим Митрофанов (Төхтүр) иккис, Урсун Романов (Дьабыл) үһүс; мас тардыһыыга: Максим Митрофанов (Төхтүр) бастакы, Саид Дмитриев (Чүүйэ) иккис, Тамерлан Владимиров (Төхтүр) үһүс бириистээх миэстэлэри ыллылар.
Күрэхтэһии муҥутуур кыайыылаҕынан Саид Дмитриев (Чүүйэ) таҕыста, иккис миэстэни Урсун Романов (Дьабыл), үһүс миэстэни Тамерлан Владимиров ыллылар.
Күрэх бирииһин уопсай пуондата уу харчынан 88 тыһыынча солкуобай, ону таһынан 6 анал сыаналаах бириистэр турдулар. Көрүҥнэринэн бастакы миэстэҕэ 5000 солкуобай, иккис миэстэҕэ 3000 солкуобай уонна үһүс миэстэҕэ 2000 солкуобай туттарылыннылар. Бириистэри Күүстээх Миитээски улахан уолун Николай Дмитриевич Бугаев оҕолоро: Дмитрий Николаевич, Феврония Николаевна, Светлана Николаевна, Людмила Николаевна, Мария Николаевна, Валентина Николаевна уонна Любовь Николаевна, сиэннэрэ уонна аймахтара туруордулар. Биһирэбил бириистэри Күүстээх Миитээски төрөппүт уола Григорий Дмитриевич Бугаев, кини бииргэ төрөөбүттэрин София Дмитриевна, Прокопий Дмитриевич уонна Лена Дмитриевна оҕолоро туруордулар.
Муҥутуур кыайыылаахха Күүстээх Миитээски оҕолоро София Дмитриевна, Прокопий Дмитриевич, Григорий Дмитриевич уонна Лена Дмитриевна уу харчынан 10 тыһыынча солкуобай, иккис миэстэлээххэ 7 тыһыынча солкуобай, үһүс миэстэлээхэ 5 тыһыынча солкуобай сууммалаах бириистэри туттардылар.
Итини таһынан ДьУоХХ ГУП Мэҥэ Хаҥаластааҕы филиалын (дириэктэр Яковлев Иннокентий Эдуардович) анал бирииһэ 5 тыһыынча солкуобайдаах туоһу суруга муҥутуур кыайыылааҕы бэлэмнээбит В.В.Скрябин аатынан Чүүйэ орто оскуолатын учууталыгар Хадаар Егорович Скрябиҥҥэ туттарылынна, “Армон” ХЭТ (дириэктэр Новиков Ян Аркадьевич) “Кыайыыга дьулуурун иһин” анал бирииһэ Мэлдьэхси оскуолатын үөрэнээччитигэр Сандал Петровка туттарылынна. Үһүс төгүлүн күрэххэ хамаанданы тэрийэн кыттыннарбыт А.А.Пахомов аатынан Тиэлиги орто оскуолатын учууталыгар Николай Васильевич Захаровка Күүстээх Миитээски сиэннэрэ Василий уонна Лена Афанасьева анал бириистэрэ туттарылынна. Күрэххэ кыттыбыт оҕолор бука бары анал бириистэринэн наҕараадаланан санаалара көтөҕүллэн, үөрэн-көтөн, өссө да успуордунан дьарыктанарга бигэ санаалаах дьиэлэригэр тарҕастылар.
Быйылгы күрэхтэһии биир уратытынан Кыайыы 80 сылыгар ыытыллыбыта буолар. Дмитрий Прокопьевич Бугаев – Күүстээх Миитээски Сэбиэскэй Армия кэккэтигэр 1943 сыллаахха ыҥырыллан сэрии устата, 1945 сыллаахха диэри Забайкальскай байыаннай уокурукка 20-с сылгы депотугар ат баайааччынан сулууспалаабыта. Бу байыаннай чааска дойду илиҥҥи өттүнээҕи эригийиэннэртэн уонна Монголияттан анаан үүрүллэн аҕалыллыбыт сылгылары сэриигэ бэлэмнииллэрэ. Бу чааска сылгыга үөрүйэх, бэйэлэрин кыанар дьону түмэн сулууспалаталлара. Кинилэр дьиикэй аҥардаах сылгылары айааһаан, сэриигэ таһаҕас таһыытыгар, тэлиэгэҕэ, сыарҕаларга үөрэтэллэрэ. Сылгылары дьону таһыыга, сэрии сэбин, пушкалары соһууга уонна кавалерийскай чаастарга анаан бэлэмнииллэрэ. Биллэрии курдук, ат көлө сэриигэ биир тугунан да солбуллубат миҥэ буолан, кыайыыны уһансыбыта.
Күрэхтэһии бэлиэ түгэнинэн, Күүстээх Миитээскини кытта биир кэмҥэ ити чааска сулууспалаабыт, ол саҕана Саха сирин Орджоникидзевскай оройуонун Ой Мураан дэриэбинэтин олохтооҕо Николай Филиппович Матвеев – “Камень” колхоз биригэдьиирэ, дьаамсык төрүттээх киһи төрүппүт уола, Саха сирин авиациятын уонна Саха сиринээҕи научнай киин үлэһитэ, бочуоттаах бэтэрээнэ Климент Николаевич Филиппов күрэхтэһии бочуоттаах ыалдьытынан буолла.
Кини сэрии кэмигэр аҕата сулууспалаабытын туһунан кэпсээннэриттэн ахтыылары оҥордо, гармошкаҕа дьаамнар сөбүлээн ыллыыр ырыаларын, частушкаларын толортоон, дьону-сэргэни сэргэхситтэ.
Күрэхтэһиини үрдүк таһымҥа тэрийбит “И.М.Романов аатынан Төхтүр орто оскуолатыгар (дириэктэр Николай Витальевич Романов), кылаабынай судьуйа Гаврил Семенович Поповка, судьуйалар Иван Ипатьевич Ермолаевка, Темир Абдыкалыевич Сыдыкбековка, кылаабынай комментатор Виталий Михайлович Пестряковка Күүстээх Миитээски оҕолорун, сиэннэрин, хос, хос-хос сиэннэрин, аймах-билэ дьоннорун ааттарыттан барҕа махтал тылларын тиэрдэбит.
Александр Пахомов,
экэниэмикэ билимин дуоктара, СӨ чэпчэки атлетикаҕа уонна Саха студенческай спортивнай сойууһун бочуоттаах бэрэсидьиэнэ.
