Майа сэлиэнньэтигэр Васильевскай церковь куолакала «Уол куолакал» олохтоох сиригэр төннөрүллэн, Р.Г.Васильев аатынан улуустааҕы кыраайы үөрэтэр түмэлгэ олохтоох сиригэр туруоруллуутун үөрүүлээх тэрээһинэ ыытылынна.
Сахабыт сиригэр нуучча кэлиэҕиттэн – православнай итэҕэллээх дьон буолалларын быһыытынан – таҥара дьиэлэрин, манастыырдары, чочуобуналары тутан дьэндэтэн испиттэрэ. Оччолорго Мэҥэ Хаҥалас улууһа (уруккутунан Мэҥэ, Илин Хаҥалас улуустара) Дьокуускай куораттан чугас сытар буолан, улуус дьоно-сэргэтэ элбэҕинэн, Дьаарбаҥ биэрэгинэн, ааттаах-суоллаах аар аартыктарынан киэҥник сураҕыран турара.
Устуоруйа кэрэһэлииринэн, Хара нэһилиэгин олохтооҕо, Иннокентий Дмитриевич Павлов – Бэйбэчэк баай 1902 сыллаахха бэйэтин үбүнэн Яково-Васильевскай таҥара дьиэтин туттаран саҕалыыр. Билиҥҥи кэмҥэ бу күнү Майа сэлиэнньэтэ төрүттэммит күнүнэн ааҕабыт.
Бэйбэчэк элбэх кыыстааҕа, биир Баһылай диэн ааттаах уоллааҕа, толору аата Василий Иннокентьевич Павлов, чугас дьоно кинини таптаан Мэссээн дииллэрэ. 1902 сыл сааһыгар суол сабыллыан иннинэ Мэссээн Ярославль куоракка Порфирий Иванович Оловянишников уолаттарын собуотугар икки тыһыынча харчыны куолакал куттарарга ыытан, 1905 сыллаахха куолакал саас эрдэ, суол сабыллыан иннинэ кэлбитэ биллэр.
Таҥара дьиэтэ уон сыл устата тутуллан 1912 сыллаахха сибэтиилэнэр. Ол сибэтиигэ Дьокуускай уобалаһын күбүрүнээтэрэ Иван Иванович Крафт, Дьокуускай уонна Бүлүү епископа Мелетий, Кафедральнай собуор аҕабыта Алексей Охлопков, балаҕачыыннай Георгий Бердинников, үөрэтээччи Федор Сивцев, Ой Бэс таҥаратын дьиэтин аҕабыта Афанасий Силин, архидьякон Михаил тахсаннар кыттыыны ылаллар.
Бэйбэчэк бэйэтин күүһүнэн үлэлээн-хамсаан, майгытынан-сигилитинэн олус сэмэй, үтүө майгылаах буолан аата үйэлэргэ сураҕыран кэллэҕэ, өссө “аатым ааттана турдун” диэн үтүө санаатынан таҥара дьиэтин туттарбыта.
1930 сылтан саҕалаан урукку Васильевскай таҥара дьиэтэ райсовет уонна райком дьиэтэ буолан оройуон дьаһалтата үлэлээбитэ, кэлин 1933 сылтан 1963 сылга диэри почта буолан турбута. Ол кэмнэргэ Уол куолакалы устан ылан таҥара дьиэтин тиэргэнигэр сытыарбыттара. Кэлин Майаҕа баһаарынай депо арыллыытыгар, депо куупалыгар таһааран ыйаабыттара.
1981 сыллаахха баһаарынай депо уокка былдьанар, ол кэнниттэн уол куолакал сууллан сиргэ аҥарынан батары түһэн сытарын Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта, бөлүһүөк Дмитрий Кононович Сивцев – Суорун Омоллоон бэлиэтии көрөн, куолакал мусуой дьиэтигэр харайыллар, онтон 1982 сыллаахха Чөркөөххө Саха сирин устуоруйатын, этнографиятын үөрэтэр түмэл аһылларынан сибээстээн өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыттан устуоруйа, этнография, архитектура пааматынньыктарын биир сиргэ түмүү үлэтэ барбыта. “Уол куолакал” Емельян Ярославскай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай мусуойун дириэктэринэн үлэлии олорбут Егор Спиридонович Шишигин илии баттааһыннаах докумуонунан туоһуланан, Чөркөөх мусуойугар букатын бэриллибитэ.
Дьокуускай куоракка баар Аан дойдутааҕы хомус түмэлин үлэһитэ биир дойдулаахпыт Станислав Афанасьев былыргы хаартыскалары көрдүүр, чинчийэр кыраайы үөрэтээччи. Кини Майаны биэс сиртэн түһэрбит былыргы хаартыскалары Санкт-Петербург куорат «Кунсткамера» мусуойун архыыбыттан соһуччу булбут. Хаартыска быһа холоон 1932-1934 сылларга түһэриллибит, манна биир хаартыскаҕа таҥара дьиэтин тас көстүүтэ баар. Булуллубут хаартыска дакаастабыл буолан, куолакал остоолбоҕо ыйанара көҥүллэнэн, сөхсүтүү оҥоһуллубут. Эрдэ куолакалы колокольня тутулуннаҕына эрэ ылаҕыт диэн усулуобуйа турар этэ диэн түмэл дириэктэрэ Михаил Масаха кэпсиир. Суол нөҥүө Майинскай уулуссаҕа ачыкынан былыргы Майаны көрөр стереоскоп турбут. Стереоскобу оҥотторорго биир дойдулаахпыт куоракка үлэлиир Майа уола урбаанньыт Анатолий Тумусов көмөлөспүт.
Бэлиэ тэрээһиҥҥэ Бэйбэчэк сыдьаана, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, драматург, худуоһунньук, норуот маастара, биир дойдулаахпыт Софья Иннокентьевна Сергучева-Баранова кэлбит. Софья Иннокентьевна бастакы айымньытынан 2011 сыллаахха суруллубут «Уол куолакал» диэн историческай драма буолар. Драманы 2012 сыллаахха режиссер Руслан Тараховскай испэктээк туруоран дьон-сэргэ көрүүтүгэр таһаарбыт. Драмаҕы суруйааччы эбэтэ Марфа Семеновна Скрыбыкина оҕо сааһыттан саҕалаан, олорбут олоҕо толору суруллубут. Ааптар тэрээһин кыттыылаахтарыгар драматтан быһа тардан, эбэтэ Мааппа монологун ис сүрэҕиттэн иэйэн-куойан туран толордо.
«Майа сэлиэнньэтэ» тыа сирин түөлбэтин баһылыга Алексей Неустроев Васильевскай церковь куолакала «Уол куолакал» олохтоох сиригэр төннөрүллэн, Р.Г.Васильев аатынан улуустааҕы кыраайы үөрэтэр түмэлгэ – олохтоох сиригэр туруоруллуутугар сүҥкэн кылаатын, тус көмөлөрүн иһин Майа сэлиэнньэтин дьаһалтатын махтал суругун өрөспүүбүлүкэтээҕи Хомус түмэлин үлэһитигэр Станислав Афанасьевка, Р.Г.Васильев аатынан улуустааҕы кыраайы үөрэтэр түмэл дириэктэригэр Михаил Масахаҕа туттарда.
Бүгүҥҥү тэрээһин кыттыылаахтарыгар Бэйбэчэк сыдьаана Бүтүн Арассыыйатааҕы устуоруйа уонна култуура пааматынньыктарын харыстыыр уопсастыба Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Руслан Васильев, Мэҥэ Хаҥалас улууһун култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга управлениетын салайааччыта Анна Исакова, Бэйбэчэк хос-хос сиэнэ Любовь Сергучева-Попова, Р.Г.Васильев аатынан улуустааҕы кыраайы үөрэтэр түмэл дириэктэрэ Михаил Масаха эҕэрдэ тыл эттилэр.
Онон 2024 сыл от ыйын 9 күнүгэр Майа устуоруйатын улахан суолталаах бэлиэтэ – Уол куолакал олохтоох сиригэр туруорулунна. Үйэлэри уҥуордуур куолакал лыҥкынас тыаһа дуорайда.
Елизавета Неустроева.