Тиэргэҥҥэ маһы, талаҕы уонна сибэккини олордооччулар Аллараа Бэстээххэ көрүстүлэр. Сэминээри Жатай олохтооҕо Елена Семенова көҕүлээн тэрийбит.
Кини бэһис сылын Саха сирин усулуобуйатыгар араас садовай култууралары олордуунан дьарыктанар. Бэйэтин холобуругар тыйыс айылҕалаах Сахабыт сиригэр яблоня мас үүннэриэххэ сөбүн дакаастаабыт киһи буолар.
Елена Иннокентьевна бэйэтин идэтинэн 40 сыл ыстаастаах экэнэмиис. Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта алтыс сыла. Биэнсийэҕэ тахсыаҕыттан саад үүннэриитинэн үлүһүйбүт. Тоҕо биһиэхэ яблоня мас үүнүө суохтааҕый диэн яблоняны хасыһан үөрэппит. Новосибирскай, Санкт-Петербург курдук куораттарга сэминээрдэргэ сылдьыбыт. Маһы олордууга ютуб ханаалга наадалаах иһитиннэрии суоҕун кэриэтэ диэн этэр. Үс көрүҥ яблоня маһы үөрэтэн баран, биһиэхэ барсыах эбит диэн, Бурятия питомниктарын кытта сибээскэ тахсыбыт. Кыһыны тулуйар, олордорго бэлэмнэммит кыра мастары, талахтары (саженецтары) кинилэргэ сакаастаабыт.
2020 сыллаахха балаҕан ыйыгар бастакы 247 араас суортаах саженецтар көтөн кэлбиттэр. Олору аны саас олордор гына, хортуоппуй бааһынатыгар көмпүттэр. Ол сыл кыһын олус тымныйбыт, 50 кыраадыска тиийэ тоҥоруулар буолбуттар. Талахтар, хата, кыһыны этэҥҥэ туорааннар, саас аһаҕас сиргэ олорбуттар.
Елена Семенова экспэрименэ итинэн эрэ бүппэтэх. Былырыын бэйэтин учаастагар 30-ча саҥа суорт яблоняны, вишняны, сливаны олордубут. Бурятияҕа бара сылдьан, яблоняны үүннэриини илэ хараҕынан көрбүт, аналлаах дьону кытта билсэн, кинилэри кытта сибээс олохтоон кэлбит. Билигин Бурятия тыатын хаһаайыстыбатын чинчийэр институтун уонна маннааҕы Ботаническай саадтары кытта бииргэ үлэлэһэр.
“Саха сиригэр фрукта саада” диэн түмсүү тэрийбитигэр, 2 тыһынчаттан тахса киһи кыттыспыт. Ол бөлөххө баар биир интэриэстээхтэр Елена Семенованы бэйэлэрин улуустарыгар ыҥыран, маастар-кылаастаах сэминээр ыыттараллар эбит.
Биһиги улууспутугар Аллараа Бэстээх бөһүөлэгин олохтооҕо Наталия Зорина ыҥырбыт. Сэминээр кини дьиэтигэр, уһаайбатыгар буолла. Наталья бэйэтэ сибэкки олордуутунан дьарыктанар эбит. Дьиэтин таһа, тиэргэнэ көрүөхтэн кэрэ, араас сибэккинэн толору симэммит. Кини саадын, кэлбит ыалдьыт барыта сөҕө-махтайа көрдө.
Наталья Зоринаҕа сэминээр кыттыылаахтара элбэх ыйытыы биэрдилэр. Хаһаайка онно эппиэтиттэн сырдатахха, сибэкки олордуутунан дьарыктаммыта номнуо, 15-с сылыгар барбыт. Бастаан олордорбор барыта боростуой “вениктар” этэ диир. Дьоҥҥо олус үчүгэйдик үүнэллэр, миэхэ тоҕо оннук үүммэтий диэн саныыр эбит.
Билигин кини саадыгар үксэ петуния сибэкки элитнай, профессиональнай, вегетативнай көрүҥнэрэ тыллыбыттар. Олору көрүүгэ-истиигэ холуодьас уутун туттар эбит. Тымныы ууну киэһэтин эрдэ бэлэмнээн, уу сылыйбытын кэннэ, сылаастыы лейканан кутар. Сибэккилэри эбии аһатыыга фертика, калий монофосфатын, плантафол, күл, сылгы сааҕынан уоҕурдуу оҥорон туттар. Тугу да сибэккигэ бэйэтигэр ыспаппын, барытын силиһигэр кутабын диир. Петуния сибэкки улахан иһити сөбүлүүр диэн, 10 киилэттэн үөһээ анал иһиттэргэ олордор эбит. Бегония, Лилия сибэккилэрин кыһынын боппуолдьаҕа кыстатар.
Сэминээр иккис чааһыгар талаҕы хайдах олордорго маастар-кылаас көрдүбүт. Елена Семенова дьиэ хаһаайкатыгар черемуха, мерикария, сирень талахтарын бэлэх аҕалбыт. Ону хайдах сөпкө олордорго үөрэттэ. Маннык үүнээйилэри олордорго сүрүн сыыһабыт аһары дириҥник көмүү эбит. Оннук гынан талах аһыахтаах умнаһа көмүллэн хаалан, сытыйан, устунан өлөн хаалар эбит. Маны таһынан талахтары хайдах кыһыҥҥыга бэлэмнииргэ, буоругар, уоҕурдууга, көрүүгэ-харайыыга элбэх сүбэни биэрдэ.
Сэминээртэн олус элбэх саҥаны биллибит. Тэрээһинтэн дьон олус астынна. Тэрийээччилэртэн сыл ахсын саҥаттан тахсар дельфиниум сибэкки сиэмэтин бэлэх ылан, үөрүүбүт өссө үксээтэ.
Елизавета Неустроева.
