Төрөөбүт дойдуга, норуокка таптал, ыраас суобас, кырдьыксыт буолуу ‒ олоҕун тутула

Хаһыат ыалдьыта.

СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун, 1-кы Тыыллыма нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина Афанасий Павлович Кириллин 80 сааһыгар.

Кулун тутар 25 күнүгэр ытыктыыр биир дойдулаахпыт, контрразведчик, сахалартан бастакынан СӨ Судаарыстыбаҕа куттал суох буолуутун миниистиринэн үлэлээбит Афанасий Кириллин үбүлүөйдээх сааһын туолар.
Афанасий Павлович киһи быһыытынан олус көнө, чиэһинэй, кырдьыксыт майгылаах, сырдык, ыраас суобастаах. Биһиги, биир дойдулаахтара, кинини улахан буукубаттан суруллар Патриот киһинэн билинэбит! Төрөөбүт норуотугар ытыктабылынан, эппиэттээх улахан дуоһунастарга бэриниилээх үлэтинэн-хамнаһынан, саха саарыннарын үтүө ааттарын тилиннэриигэ ыллыктаах дьоһун хардыыларынан киэн туттабыт!
90-с сс.дойду үрдүкү салалтатыгар официальнай докумуоҥҥа кинини «национал-патриот лиидэрэ» диэн ааттаабыттара үрдүкү дуоһунаска олорор кэмигэр охсуулаах буолбутун билэбит. Биирдиилээн дьонтон күлүгээннии быһыылар тахсыбыттарыгар олоҕуран бүтүн саха омугун националистар быһыытынан ааҕыыны кытары сиэрдээхтик сөпсөспөккө кырдьыгы турууласпыта кинини киһи, салайааччы быһыытынан киэҥ ыырдааҕын, дириҥ толкуйдааҕын, чиэһинэйин өссө төгүл итэҕэтэр. Норуотун туһугар дьиҥнээх хорсун быһыы буолбаат?!
Биир үчүгэй хоһоону, ырыаны, айымньыны айан хаалларбыт киһи аата үйэлэргэ хаалар. Итиннэ сыһыары тутан, устуоруйа чахчыларыгар олоҕуран сэбиэскэй-партийнай диэйэтэл Семен Борисов үтүө аатын тилиннэриигэ, кини өрөспүүбүлүкэбит сайдыытын бары хайысхаларыгар сүҥкэн кылаатын чинчийэн бар дьон билиитигэр-көрүүтүгэр, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдиигэ Афанасий Павлович суруйбут «Семен Борисов» кинигэтин ааттыахха сөп. Аҥаардас бу үлэтинэн эрэ кини бэйэтин ааттатар дьоһун суолу-ииһи хаалларбыта мэлдьэх буолбатах. Киһи үөрэрэ, астынара баар ‒ биир дойдулааҕа Гавриил Никифоров ‒ Манньыаттаах Уолугар анаммыт «Манньыаттаах. Саппаҕырбат сайдам санаа» кинигэтэ эмиэ ааҕааччы улахан интэриэһин тарта.

Бүгүн биһиги ааҕааччыларбытыгар Афанасий Павловиһы кытары кэпсэтиибитин билиһиннэрэбит.

‒ Афанасий Павлович, «Киһи олоҕо түннүгүнэн чыычаах көтөн, элэс гынан ааһарын курдук» диэн өбүгэ өс тыла баар. Бу этии өйдөбүлүгэр тус бэйэҥ санааҥ?
‒ Итини кытары толору сөпсөһөбүн. Арай олохпор быар куустан олорор түгэннээх эбитим буоллар, туох диэн сыаналыам эбитэ буолла? Биһиги ыал бириэмэни сыаналыы үөрэммит дьоммут. Холобур, дойдубутугар Лоомтукаҕа барар буоллахпытына, кыһын да, сайын да буоллун, сарсыарда 9 чаас иннинэ тиийэбит, төннөрбүтүгэр эмиэ эрдэ айанныыбыт. Иккиһинэн, хаһан да үлэбинэн эрэ дьарыктамматаҕым. Сарсыарда 6 чаас ааһыыта спортивнай саала, өрөбүллэргэ эмиэ. Ону таһынан олоҕум тухары ‒ уопсастыбаннай үлэ. Хас киэһэ аайы кэриэтэ. Онтон кыралаан суруйуунан дьарыктаныы уочарата кэлэр. Устуоруйа чахчыларыгар, докумуоннарыгар олоҕуран суруйар (документалист) буоламмын, араас бибилэтиэкэҕэ, ол иһигэр Москва архыыптарыгар сылдьабын. Наадалаах матырыйааллары көрдөөһүн үгүс бириэмэни эрэйэр. Онон биир өртүттэн ыллахха, бириэмэ биллибэккэ ааспыт курдук, иккис өртүттэн көрдөххө ‒ биир киһиэхэ бэриллибит олоҕу син сөпкө туһана сатаатым дуу диэн астынабын.

‒ Киһи олоххо бэйэтин суолун-ииһин булунарыгар оҕо эрдэҕинэ дьиэ кэргэҥҥэ иитии улахан оруоллааҕа мэлдьэх буолбатах. Эйиэхэ анаммыт Алексей Амбросьев‒Сиэн Мунду «Честь имею!» кинигэтиттэн аахтахха, киһи-хара буолан иитиллэн тахсыыгар ийэҕин, таайдаргын, саҥаскын, учууталгын истиҥ тылларынан махтана ахтаҕын. Иитиигэ сыһыаннаан кинилэртэн эн туохха үөрэммиккиний?
‒ Дьону ытыктыырга. Биһиги тэрилтэбитигэр үгүстэрэ атын уобаластартан, кыраайдартан кэлэн үлэлээн баран төннөллөр. Мин тэрилтэбэр үлэлээн бүппүтүм эһиил 30 сыла буолар. Ити сыллар тухары тэрилтэм үлэһиттэрэ биирдэ да көтүппэккэ бырааһынньыктарынан, төрөөбүт күммүнэн эҕэрдэлииллэр. Ол буолар ‒ чугас дьонум миигин оҕо эрдэхпиттэн дьоҥҥо-сэргэҕэ хайдах сыһыаннаһыахтаахпар сөпкө үөрэппиттэрэ, ииппиттэрэ. Ону төрөөбүт улууспар алтыспыт дьонум ортолоругар да, Афанасий Павлович миэхэ сэнэбиллээхтик сыһыаннаспыта, улаатымсыйбыта, албыннаабыта, сымыйалаабыта диэччилэр, бука, суохтар ини диэн эрэнэбин.

‒ Оҕо сааскыттан ханнык түгэни, түбэлтэни ордук өйдөөн хаалбыккыный?
‒ Хас биирдии киһиэхэ оҕо сааһа умнуллубат үтүө өйдөбүллэри хаалларара чахчы. Мин 1955 сыллаахха, төрдүс кылааһы бүтэрбиппин кэннэ, Абый оройуонугар ыытар буоллулар. Арай уулуссаҕа билбэт киһим холкуос хонтуоратыгар ыҥырда. Кэлин истэн билбитим ‒ Хараттан төрүттээх холкуос партийнай тэрилтэтин сэкирэтээрэ Колосов эбит. Кини миигиттэн ону-маны ыйыталаста, ол иһигэр сааскы уһун өрөбүллэрбэр Майаҕа киирэн сэттис кылаас үөрэнээччилэригэр диэри саастаах оҕолорго саахымакка уонна дуобакка бастаабытым туһунан. Ол кэнниттэн арай киһим остуолун тардарын иһиттэн сабыс-саҥа улахан дуоскалаах саахыматы таһаарда. Дуоска иһигэр эрдэттэн суруллубут үтүө тыллардаах бэлэҕин туттаран кэбистэ. Соһуйдум ахан, суругун ааҕан баран биирдэ итэҕэйдим. Биллэн турар, олус үөрдүм. Соҕотох баайбын ‒ саахымаппын туппутунан Абыйдаатаҕым дии. Үтүө да дьон баар буолар эбит диэн ити түгэни күн бүгүҥҥэ диэри махтана ахтабын. Ол кэнниттэн араас бэлэҕи туттум ини, туппатым ини. Ол гынан баран саамай күндү, олох умнуллубат бэлэҕим Абыйга илдьэ барбыт саахыматым.

‒ Эн оскуолатааҕы сылларгар хас да сиринэн үөрэммиккин. Мэҥэ Хаҥаласка Лоомтуканан, Павловскайынан, Хаатылыманан, Абыйга Дружинанан, Муҥурдааҕынан, Аллайыахаҕа Чокурдааҕынан. Үөрэппит учууталларыҥ, бииргэ үөрэммиттэриҥ да элбэхтэр буоллаҕа. Сибээстэһэр этигит дуу?
‒ Лоомтукаттан бастакы учууталбын Степан Павлович Ларионовы кытта сибээстэһэр этим. Киниэхэ махталым улахан. Степан Павлович 21 саастаах таайым көрдөһүүтүн ылынан тугу билэрбин, сатыырбын бэрэбиэркэлээн баран алта сааспар оскуолаҕа ылбыта. Оттон Абыйга, Чокурдаахха үөрэппит учууталларбын, бииргэ үөрэммиттэрбин кытары күн бүгүҥҥэ диэри билсэбин, алтыһабын. Итини таһынан Чокурдаахха физкултуураҕа үөрэппит олус ытыктыыр учууталым Василий Никитич Макаров туһунан кинигэни суруйан таһаарбытым.

‒ Киһиэхэ ханнык хаачыстыбаны ордороҕун? Ханныктары сөбүлээбэккиний, ылыммаккыный?
‒ Ордук ыарахан түгэннэргэ, кыһалҕалаах боппуруостарга бэйэтэ туспа көрүүлээх, санаалаах уонна үлэһит киһини ытыктыыбын. Оттон «ээҕи» эрэ кытта сылдьар үлэһиттэри ахсарбаппын, кинилэри эрэлэ суох дьонунан ааҕабын.

‒ Афанасий Павлович, эн байыаннай киһигин. Отут сыл устата байыаннай мундиры кэтэн кэлбитиҥ. Дойдуга куттал суох буолуутун кэмитиэтин курдук урукку кэмҥэ киһи аҥаардас аатыттан да толлор тэрилтэтигэр улахан эппиэттээх дуоһунастарга ‒ оперативнай боломуочунайтан саҕалаан миниистиргэ тиийэ ситиһиилээхтик үлэлээбитиҥ. Эн салайар кэмҥэр кэмитиэт үлэтэ дьоҥҥо, норуокка ордук чугас буолбутун үгүстэр сиэрдээхтик бэлиэтииллэр. Ити туһунан тугу этиэҥ этэй?
‒ Судаарыстыбаҕа куттал суох буолуутун хааччыйыы ‒ биһиги аналбыт, ытык эбээһинэспит. Ол гынан баран, уопсастыба, личность интэриэһин араҥаччылыахтаахпыт, көмүскүөхтээхпит. Араас таһымҥа салайааччы буола сылдьан ону үлэһиттэрбиттэн ирдиирим, ситиспитим да диэххэ сөп. Уонна эбэн этиэм этэ ‒ биһиги үлэһиппит былааһынан киэптиэ, дастабырыанньатынан далбаатыа суохтаах.

‒ Айар үлэҕэр салгыы туох былааннааххыный?
‒ Биир документальнай үлэҕэ алта-сэттэ сыл устата матырыйаал мустум. Быйыл сайыҥҥа диэри онтубун сааһылаан суруйуубун саҕалыам этэ. Эһиил таһаартарбыт киһи диэн былааннаахпын.

‒ Эн олоҕуҥ устата чөл олоҕу тутуһан, успуорду өрө тутан кэллиҥ. 1962 с. Саха АССР норуоттарын ыспартакыйаадаларыгар Аллайыаха оройуонун сүүмэрдэммит хамаандатын састаабыгар киирэн сахалыы атах оонньууларыгар куобахтаан ыстаныыга чөмпүйүөн үрдүк аатын сүкпүтүҥ да элбэҕи этэр. Успуордунан дьарыктаныы эйиэхэ тус бэйэҕэр тугу биэрдэ?
‒ Үөрэхпэр, үлэбэр успуордунан дьарыктаныым хаһан да мэһэйдээбэтэҕэ. Көмөлөөх эрэ. Бириэмэни харыстыырга, сатаан аттаран туһанарга, иннигэр турар сыалы-соругу хайаан да толорорго уонна утарылаһааччыгын самнарарга кытта күүс-көмө буолар буоллаҕа эбээт.

‒ Афанасий Павлович, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Эйиэхэ кытаанах доруобуйаны, этэҥҥэ буолууну, айар үлэҕэр ситиһиилэри, дьиэ кэргэҥҥэр, чугас дьоҥҥор дьолу-соргуну баҕарабыт.
‒ Махтал.

Алена Докторова.