Ыаллыы сытар нэһилиэктэри түмэн ”Сулустаах эстэпиэтэ” бэстибээл саҕаламмыта үһүс күнэ. Бу иннинэ Табаҕа уонна Хара нэһилиэктэригэр ити эргин нэһилиэктэри хабан ыытыллыбыта. Манна дьиэҕэ олорон хаалбакка, аҕам саастаах көлүөнэ дьон эрдэттэн бэлэмнэнэн, хас биирдии нүөмэрдэрин талан, сүүмэрдээн, чочуйан, үрдүк эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан, долгуйан туран кытталлар.
Сэтинньи 19 күнүгэр Арасссыыйаҕа Дьиэ кэргэн, өрөспүүбүлүкэҕэ Оҕо саас, улууска Тыа хаһаайыстыбатын сылларыгар анаммыт “Оҕо саас, дьиэ кэргэн уйгулаах олоҕун уруйдаан туойабыт” диэн дэбиистээх улуустааҕы аҕам саастаах дьон сыллата ыытыллар «Сулустаах эстэпиэтэ” уус-уран көрүү бэстибээллэрэ 11-с төгүлүн Мэҥэ нэһилиэгэр элбэх хайысхалаах култуура киинигэр үөрүүлээхтик ыытылынна. Манна Доллу, Төҥүлү, Араҥас, Дойду, Мөҥүрүөн, Дьабыыл нэһилиэктэрин талба талааннаах бэтэрээннэрэ көрүстүлэр. Кинилэри ырыаҕа ылланар, хоһооҥҥо хоһуйуллар ытык-мааны Балыктаах сирин ыалдьытымсах дьоно сахалыы сиэринэн алаадьынан, саламаатынан, быырпаҕынан айах тутан көрүстүлэр.
Уус-уран көрүү бэстибээлин үөрүүлээх аһыллыытыгар Мэҥэ нэһилиэгин баһылыга Александр Куприянов ыалдьыттары эҕэрдэлээтэ. Кини: “Ытыктабыллаах дьүүллүүр сүбэ, ыаллыы олорор нэһилиэктэрбит ытык-мааны ыалдьыттара, биир дойдулаахтарбыт! Эһигини барыгытын ырыаҕа ылланар Балыктаах бөһүөлэгэр үктэммиккитинэн, аҕам саастаах дьоҥҥо аналлаах 11-с төгүлүн ыытыллар «Сулустаах эстэпиэтэ” бэстибээл арыллыбытынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин! Эһиги, бэтэрээн дьоммут, манна кыттан үөрэ-көтө сылдьаргыт көрүөххэ наһаа үчүгэй. Үүнэр көлүөнэ ыччаппытыгар бэйэҕитинэн холобур буола сылдьаргытыгар махтанабын. Бүгүҥҥү күҥҥэ ситиһиилээхтик кыттаргытыгар, сорук оҥостон кэлбит сыалгытын ситиһэн, үөрэн-көтөн, дуоһуйа сынньанаргытыгар баҕарабын”, — диэтэ.
Баһылыгын эҕэрдэтин дьон-сэргэ сөбүлүүр ырыаһыта, биллэр-көстөр тамада, олохтоох култуура киинин үлэһитэ Петр Дохунаев ырыанан доҕуһуоллаабытыгар ыалдьыттар ойон туран үҥкүүлээн, дьоро күн өрө көтөҕүллүүлээхтик саҕаланна.
Дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлинэн ССРС култууратын туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун бочуоттаах олохтооҕо, «Сулустаах эстэпиэтэ” бырайыак ааптара Мария Скрябина, чилиэннэринэн улуус бэтэрээннэрин сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Евдокия Решетникова, өрөспүүбүлүкэ бэтэрээннэрин сэбиэтин Президиумун чилиэнэ, СӨ култууратын туйгуна Маргарита Максимова, улуустааҕы култуура управлениетын методиһа Наталья Пахомова үлэлээтилэр.
Бэстибээл кыттыылаахтарын улуус бэтэрээннэрин сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Евдокия Решетникова эҕэрдэлээтэ. Нэһилиэктэр бэтэрээннэрин сүбэлэрин бэрэссэдээтэллэригэр Махтал суруктар туттарылыннылар. Бу кэннэ 7-лии ирдэнэр нүөмэрдэринэн сэттэ нэһилиэк талааннаах бэтэрээннэрин кэнсиэрдэрин биир тыынынан дуоһуйа көрдүбүт.
Бары нүөмэрдэр дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуолланнылар. Кэнсиэрдэрин иннинэ нэһилиэктэр дьоҕурдаах дьонноро иллэҥ кэмнэригэр айар-тутар уус-уран оҥоһуктарын баай ис хоһоонноох быыстапкалара көрөөччү болҕомтотун тартылар.
Аҕам саастаахтар бэстибээллэрэ “Көхтөөх уһун үйэлэнии” судаарыстыбаннай бэлиитикэ биир сүрүн хайысхата буолар. Манна кыайтарбыт диэн суох. Бу күн кэлэн дьон-сэргэ ортотугар ыллаан-туойан, үҥкүүлээн, хоһоон ааҕан, олоҥхолоон-тойуктаан, чабырҕахтаан-үгэлээн, илиинэн дьоҕурдарын бар дьонноругар көрдөрөн, бэйэ-бэйэлэрин ахтыһа көрсөн, ыкса билсэн, бэтэрээннэр олохторугар биир умнуллубат түгэнинэн буолар.
Доллу нэһилиэгин Степан Сивцев-Доллу аатынан култуура киинин дириэктэрэ Акулина Власова Галина Шахурдина 1998 с. тахсыбыт “Арахсыспат ахтылҕаным” бастакы кинигэтин ырыа айааччы “Балыктаах киэһэтэ” ырыатыгар бииргэ үлэлэспит Мария Скрябинаҕа, дьүүллүүр сүбэҕэ уонна нэһилиэктэр бэтэрээннэрин салайан аҕалбыт дьоҥҥо бэлэх туттартаата.
Төҥүлүттэн “Доруобуйа” түмсүү үҥкүүтүн ансаамбыла “Казахскай” үҥкүүнэн, оһуохай “Түһүлгэ” түмсүүтэ “Кыҥкыа” норуот ырыатынан, “Сардаана” дьахталлар ырыа ансаамбыла “Чараҥҥа” ырыанан, Евдокия Баишева уус-уран ааҕыыта, Петр Свинобоев “Кубалар” солота, “Алгыс” үҥкүү бөлөҕө “Синий платочек” үҥкүүлэрэ, Нуораҕанаттан “Нуоралдьыма” үҥкүү бөлөҕө “Алгыс” үҥкүүтэ, “Сиккиэр” дьахталлар ырыа ансаамбыла “Хаар” ырыанан, Дьулустаан Брызгалов хомуска оонньоон, Любовь Самойлова солота “Дьол” ырыанан, Екатерина Стручкова “Манчаары аман өһө” уус-уран ааҕыыта, “Күрээтинньиккэ биир күн” сценка луреат үрдүк аатын ыллылар.
Балыктаахтан Вера Фадеева “Кыысчааммар” солота, “Ситим” эр дьон ырыа ансаамбыла Галина Шахурдина “Айхаллан, алгыстаах ырыабар” ырыатынан лауреат, “Мүчүк” фольклор ансаамбыла, “Талба” бэтэрээннэр үҥкүүлэрин бөлөҕө “Крушина” үҥкүүнэн, олохтоох ааптардар “Төрөөбүт дойдубун таптыыбын” уус-уран ааҕыыларын бөлөҕө грамотанан, Маттаттан Константин Марков “Доҕоруом, дабай күөх сыырдаргын” солота лауреат, “Оһуор” үҥкүү бөлөҕө “Чаппараахтаах” уонна китайскай үҥкүүнэн, “Иэйии” дьахталлар ырыа ансаамбыллара “Күн бытархайа” ырыанан, Тараттан “Германия” сценка, Елизавета Цыпандина “Ырыа ыллаары” солота, Анна Парфенова “Саһарбыт хаартыскалар” уус-уран ааҕыыта, “Далбар” үҥкүү ансаамбыла “Саламалаах үҥкүүтэ”, дьахталлар ырыа ансаамбыллара “Чараҥҥа” ырыанан дипломант аатын ыллылар. Тумултан “Доллу хотуттара” бальнай үҥкүүлэрэ Грамотанан бэлиэтэннэ, “Күөллэрики кырдала” үҥкүү, “Уһуйааҥҥа” сценка, “Алгыс” бэтэрээннэр ансаамбыллара “Талба Татыйаана” норуот ырыатынан, Зинаида Толстякова “Таптыыбын” солота дипломант буоллулар.
Дойдуттан төрдүө буолан кэлэннэр ирдэнэр сэттэ нүөмэри барытын толорон дьүүллүүр сүбэ, көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ыллылар. “Быт” сценка грамотанан бэлиэтэннэ, Аида Кычкина “Алааһым барахсан” ырыата, хомусчуттар “Дьүһүйүү” ансаамбыллара, “Синий платочек”, “Алеуточка” үҥкүүлэр дипломант буоллулар.
Нэһилиэктэр эдэр исписэлиистэрэ бэстибээл кыттыылаахтарын ырыанан эҕэрдэлээбиттэрэ дьону үөртэ, көрөөччүнэн олорон хаалбакка туран астына үҥкүүлээтилэр.
Бу күн тилэри алтыспыт олохтоохтор тустарынан кылгастык сырдатыаҕы баҕарабын. Дойдутун устуоруйатын билэр киһи инники олоҕор эрэллээхтик хардыылыыр. Ол чэрчитинэн, ыччат нэһилиэгин устуоруйатын оҕо сааһыттан билэн тахсарыгар мэҥэлэр 2020 сылтан “Балыктаах телестудия” үлэтин олоххо киллэрбиттэр. Манна олохтоох дьаһалта баһылыга бээтинсэ аайы аһаҕас эпииргэ тахсан нэһилиэгэр ыытыллыбыт үлэлэри сырдатар, сүрүн сонуннарын үллэстэр. Быйыл Балыктаахха Аҕа сыла биллэриллэн “Нэһилиэк киэн туттуута – аҕаларбыт биһиэнэ” диэн анал рубриканан күн бүгүн аттыларыгар баар аҕаларын устан, кинилэр үлэлэрин-хамнастарын туһунан видеонан матырыйааллары оҥорон үйэтитэ сылдьаллар. Хас биирдии биэрии ис сүрэхтэн кыһаллан оҥоһулларын бырайыак ааптара, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, култуура киинин дириэктэрэ Любовь Кычкина бэйэтэ хонтуруоллаан таһаартарар. Манна култуура киинин үлэһиттэрэ уочаратынан биэриилэри оҥорон көрөөччүгэ тиэрдэллэр. Нэһилиэк тэрилтэлэрин, Дьоруой ийэлэрин, тыыл, үлэ бэтэрээннэрин үйэтитэр үлэлэр, о.д.а. дьоҥҥо туһалаах биэриилэр тиһигин быспакка ыытыллан кэллилэр. Устуудьуйа бу ыытар үлэлэрэ төрөөбүт сахабыт тылын пропагандалыыр, сайыннарар, нэһилиэги түмэр, сомоҕолуур күүстээх. Балыктаахтар биэриилэрэ ютубка тахсар буолан, дойду хайа баҕарар муннугар олорор биир дойдулаахтара көрөн биһирииллэрин биллэрбиттэр.
Олохтоохтор алыптаах тыыннарыгар уйдаран аҕам саастаах дьоммут күүстэригэр күүс, санааларыгар санаа эбиннилэр, доҕордоһуу истиҥ түһүлгэтэ төрүттэнэн, бэстибээл сүрүн сыалын-соругун ситтэ. Улуустааҕы “Сулустаах эстэпиэтэ” уус-уран көрүү бэстибээлэ үрдүк таһымнаахтык ыытыллан, бэтэрээннэр, көрөөччүлэр сүргэлэрэ көтөҕүллэн тарҕастылар. Ыалдьыттары итии чэйдээх аһынан-үөлүнэн көрсүүнү тэрийбит олохтоох дьаһалтаҕа, оскуола, оҕо уһуйаанын кэлэктииптэригэр, уопсастыбаннаска, үөрэ-көтө көрсүбүт култуура киинин үлэһиттэригэр махтанабыт, үлэҕит-хамнаскыт тахсыылаах буоллун, чэгиэн буолуҥ.
Марелла Баишева.