Киһи сааһын ааҕарга саха бэйэтэ туспа үгэстээх омук. Ол үгэспитин билигин баардыланан сылдьар кэммит буолан, Мөһүлгэнэн салалла сатыыбыт. 12 сыллаах эргиири орто дойдуга алта төгүл олорбут киһи 72 саастанар. Бу 72 сааска киһи олус кырыйдым дэниэ суохтаах – син тик курдук сүһүөҕүн үрдүгэр сылдьар, үлэлиир-хамныыр. Мин ол сиэринэн ити сааспын бэлиэтиэм диэн оҥостон, олоҥхоҕо тугу суруйбутум кинигэ буолан тахса илигин мунньан «Эпос олонхо в культуре саха» диэн монография оҥорбутум. Ол саҕана хамсык дьаҥа саба барыйан турар буолан, улахан түһүлгэлэри тэрийэр сатаммата. Хамсыктан өрүһүммүтүм үс сыла буолан баран, дьэ бу быйылгы хаарга 75-пин туолан, дойдум дьоно өйөөннөр, ахсынньы ый 7-с күнүгэр Алын Бэстээххэ Р.И. Брызгалов аатынан Тырааныспар тиэхиньикумун мааныкан дьиэтигэр Бүтүн Арассыыйатааҕы билим-быраактыка кэмпириэнсийэтин тэрийдибит.
Кэмпириэнсийэ хайдах барбытын, туох өй-санаа үөскээбитин дьон суруйталаан эрэллэр – аахтаххыт буолуо, идэлээх оҕо доҕорум кыттааччылартан интервью хомуйан саха араадьыйатыгар «Олоҥхо омуннаах суолунан» диэн биэрии оҥорон таһаарда. Кини этэринэн түһүлгэ ньиргийэн, ньэгир дыыгынаан олорбута үһү. Оннук да этэ – сиэксийэлэргэ кииритэлии сырыттахха. Дьон оҕотуттан улахан учуонайыгар тиийэ итийэн-кутуйан, сүргэлэрэ көтөҕүллэн, сирэйдиин-харахтыын туран, умсугуйан-уутуйан үлэлии олороллоро.
Ким үлэтин чочуйан ыыппыты хомуурунньукка киллэриэхпит, онно үйэтийиэ буоллаҕа билиҥҥи сахаҕа туох өй-санаа, туох идиэйэ, туох көрүү баара. Оттон билигин саба тутан этэргэ – Тыын. Удьуор тыына. Тыын кут туурата диэн өйдөбүллэр дьону долгуталлар, норуоту хамсаталлар, өйү өрүкүтэллэр, күүһү күүрдэллэр эбит диэн. Ити үчүгэй. Былдьаһыктаах быыһык кэмнэргэ итинник буолуохтаах даҕаны. Ол аата таах сытан биэрбэт, туруулаһыах туруктаах эбиппит дииргэ сөп.
Мин бу суруйуубунан тэрээһиммэр кыттыбыт биир санаалаах, биир тыыннаах, биир дойдулаах дьоммор сиэр быһыытынан барҕа махталбын этэбин. Эһиги баар буолаҥҥыт, эһиги ылынан ылсаҥҥыт, эһиги түмсэн, долгун курдук түллэн, тоҕо анньан кэлэҥҥит маннык күүстээхтик түһүрүйэн ыллахпыт – Илин эҥэр бары улуустарыттан, Намтан, Хаҥаластан, Дьокуускайтан, Хатастан, Хоту Муоматтан, Дьааҥыттан, Өймөкөөнтөн, ону ааһан араас омук сирдэринэн тарҕаан олорор төрөөбүт дойдугут, норуоккут туһун саныыр бар дьоммут.
Туспа махталбын үөрэппит, уһуйбут-такайбыт, миигиттэн айыы тыынын туппут оҕолорбор аныыбын. Идэлэрин толору баһылаан, атахтарыгар туран, кыайа-хото тутар буоланнар, барытын уурбут-туппут курдук, Бырагырааматтан кыратык да туораабакка эрээри, ураты айымньылаахтык, аныгылыы кэрэтик, сахалыы ураннык, сатабыллаахтык тэрийдилэр. Ама ханнык уһуйааччы манныктан үөрбэт, киэн туттубат буолуоҕай! Кафедрабыт ити курдук «Кут Түмэн» аатын ыһыктыбакка, тутуспутунан бука бары ылсан тугу барытын күргүөмүнэн кыайар сатабылбыт үрдээн, уопуппут мунньуллан иһиэхтин. Кэллиэгэлэрбэр эрэлим эбиллэн иһэрэ биир улахан үөрүүм, бараммат махталым.
Олоҥхобут Ассоциацията сылын ахсын үрдээн иһэр таһымнаахтык тэрийэн ыытар дэкээдэтин чэрчитигэр кэмпириэнсийэбин киллэрэн, сүрүн идиэйэни этэн биэрэн, өй-санаа өйөбүлэ буолан, олоҥхо дойдутун дьонун сиэринэн хотуулаахтык түһүннүбүт. Үлэбит түмүгэ даҕаны олоҥхолуу өрөгөйдөөх буолан таҕыста. Онуоха Г.Г. Колесов аатынан Алын Бэстээхтээҕи Олоҥхо Дьиэтэ хонук инниттэн суолбун аһан Олоҥхо киэһэтин бэлэхтээн, бүтүн Үс киһинэн – ааттаах-суоллаах олоҥхоһуттарынан – эркээйи астаран, сахалыы саба тутан үөһэттэн-аллараттан араҥаччылаан, түөрт өттүбүттэн күрүөтээн биэрдилэр эбээт!
Сарсыардаттан аман Алгыс алҕаан, хоннохтооктук оһуохайдаан, анал Туом толорон дойдум дьоно барахсаттар сахалыы сиэр-туом силигин бар дьоммутугар үөрэх тэҥэ оҥорон көрдөрдүлэр, Тыын Кут тууратын тута сылдьалларын итэҕэттилэр.
Дьэ ити курдук айыы сиригэр төрөөбүт ааппар, саха буолар аналбынан үйэм тухары үрүлүйэ үлэлээбит үлэм биир дьоһун түһүмэҕэр тиийэн кэлэн, дьонноох-сэргэлээх, дойдулаах-дьонноох, тулхадыйбат тулааһыннаах, бигэ тирэхтээх эбиппин диэн илэ билэн итэҕэйэн, саха тэҥэ суох буола үөрэн, ийэ тылым иһирэҕинэн Махталбын, Эрэлбин, Тапталбын иһитиннэрдэҕим!
Атын улуустар бу Мэҥэ-Хаҥалас култууратын салалтатын, Бастакы Тыыллыма нэһилиэгин үтүө бачыымнарын иилэ хабан ылан бэйэҕит дойдулаахтаргытын аат ааттыыр, уруйдуур-айхаллыыр, чиэскэ-бочуокка тиксэрэр күҥҥэ-дьылга дойдулаахпын-сирдээхпин дэтэр гына тэриниҥ дуу диэн сүбэм-соргум буолуохтун – билим эйгэтин күтүөннээхтик өйүүр быһыы-майгы бу киэбинэн тэриллиэн бэрт. Маннык түһүлгэлэр бүттүүн норуоппут тыынын хараанныыр, бөҕөргөтөр, уһатар кыахтаахтарын көрдүбүт. Суон тиит курдук сомоҕолоһон сылдьаммыт сорукпутун ситиэҕиҥ, соргубутун тутуоҕуҥ диэн Алампа тылларынан сурукпун түмүктүүбүн. Уруй-Туску! Айхал-Талба!
Галина Попова-Санаайа.
