“Ыллыыр ‒ Еремей Гоголев!” диэн кэнсиэрдэргэ, араас тэрээһиннэргэ биллэрдэхтэринэ, ытыс тыаһа мэлдьи өрө хабылла түһэрэ. Көрөөччү кини айбыт ырыаларын, толорууларын олус сөбүлээн истэрэ, күүтэрэ. Намыын-намчы эрээри, эмиэ да күүстээх, дьүрүһүтэн ыраахха эйээрэр ураты дорҕоонноох (тембрдаах) куолаһа дьон дууһатын кылын таарыйар алыптааҕа. Кини ырыаны аҥаардас толорооччу, айааччы эрэ буолбакка, байаанынан доҕуһуоллуур мусукаан этэ.
“Эһиэхэ ырыа бэлэхтиим” диэн СӨ култууратын туйгуна, СӨ “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына, Майа сэлиэнньэтин Бочуоттаах гражданина, “Мэҥэ Күөрэгэйинэн” дьоҥҥо-сэргэҕэ билиниллэр Еремей Гоголев төрөөбүтэ 70 сылынан киниэхэ ахтыы кинигэ тахсыытыгар аахсыйа-кэнсиэр кулун тутар 12 күнүгэр таптыыр, ахтар Майатыгар Д.Ф.Ходулов аатынан норуот айымньытын дьиэтигэр буолан ааста.
Тэрээһиҥҥэ кыттыбыт дьон бары бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн сылаас, ыраас эйгэлээх истиҥ-иһирэх киэһэни бэлэхтээтилэр. Көрөөччү биир тыынынан чэпчэкитик уйдарыллан ааспыт бэрт сэргэх ырыа, үҥкүү кэрэ киэһэтин олус истиҥник ылынан улаханнык астынна. Кэнсиэр-аахсыйа Еремей Гоголев огдообото, СӨ култууратын туйгуна, өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх оһуокайдьыта, Майа уонна Сунтаар сэлиэнньэлэрин Бочуоттаах гражданина, дэгиттэр дьоҕурунан эмиэ киэҥ эйгэҕэ биллэр Светлана Гоголева көҕүлээһининэн улуус дьаһалтатын, Майа сэлиэнньэтин, уопсастыбаннай түмсүүлэр, холбоһуктар өйөбүллэринэн тэрилиннэ.
Улуус култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга управлениетын мэтэдьииһэ, СӨ култууратын туйгуна Эмма Павлова киэҥ ис хоһоонноох сценарийынан таҥыллыбыт кэнсиэри СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Саргылаана Адамова-Алтан Кыыс кыайа-хото ис киирбэхтик иилээн-саҕалаан ыытта. Көрөөччү Еремей Афанасьевич олоҕун кэрчиктэрин, чугастык алтыспыт дьонун-сэргэтин ахтыытын истэн-билэн элбэҕи саҥаны биллэ-көрдө, иһиттэ.
“Тапталлаах алааһым, мин Майам”
Кини төрдө-ууһа хоһоонугар хоһуйбут, ырыатыгар ыллаабыт мааны Майа сэлиэнньэтэ буолар. Төрөппүттэрэ манна олохсуйан оҕо-уруу тэнитэн, үлэлээн-хамсаан олорбуттара. Елизавета Константиновна, Афанасий Афанасьевич Гоголевтар дьиэ кэргэннэригэр 1954 с. төрөөбүтэ.
Аймахтарын ааттарыттан Хорообут нэһилиэгин олохтооҕо, педагогическай үлэ бэтэрээнэ Светлана Ильина ахтыы оҥордо:
‒ Хаан-уруу аймахтарбын сорохторун бүгүн саҥа көрөн үөрдүм. Еремей ийэтэ, биһиги эдьиийбит Елизавета Константиновна, өрөбүлүүссүйэ саҕаланыан эрэ иннинэ төрөөбүт, Мооруктан арахсыбыт Чалҕааттан төрүттээх. Бастакы кэргэнэ ‒ Гоголев Николай Афанасьевич, 1912 с.т. Кини Аҕа дойду Улуу сэриитигэр баран 1943 с. өлбүт. Киниттэн Николай уонна Семен диэн икки уол хаалбыт. Эдьиийбит архыып докумуонугар олоҕурдахха, Майаҕа Госбааҥҥа харабылынан үлэлээбит. Кэргэнэ сэриигэ өлбүтүн кэннэ үлэ фронугар сылдьыбыт кэргэнин бииргэ төрөөбүт быраатыгар Афанасий Афанасьевичка кэргэн тахсан түөрт оҕоломмуттар: Александра, Еремей, Афанасий, Николай. Еремей икки саҥалаах-иҥэлээх дьонтон төрөөбүтэ. Майаҕа Майинскай уулуссаҕа олорбуттара, онно сылдьарым. Биир түгэни өйдүүбүн. Еремей миигиттэн 6 сыл курдук балыс этэ, быыкаайык сылдьан, дьиэлэригэр соҕуруокканы миинэн олорон 1960-с сс. саҕаланыыларыгар буолуо, “Бродяга” диэн индийскэй киинэттэн ырыаны наһаа үчүгэйдик ыллыырын өйдөөн хаалбыппын. Онон индийскэй ырыаларга таптала сааһын тухары хааллаҕа. Кэлин кэргэниниин Светлана Георгиевналыын эмиэ индийскэй ырыалары толороллоро. Кийииппэр бырааппытыгар икки уол оҕону бэлэхтээн дьоллообутугар аймахтар олус үөрэбит. Дьонноро олорбут Набережнай уулуссаҕа өтөхтөрүн сөхсүтэн дьиэ-уот туттан олороллоруттан эмиэ олус астынабыт. Бырааппыт туһунан кинигэ тахсыытыгар ахтыылар хомуллууларыгар кыахпыт баарынан көмөлөһө сатыахпыт.
Ырыа кэрэ абылаҥар ылларан
Еремей Гоголев ырыаһыт быһыытынан өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэрэ. Араас таһымнаах ырыа куонкурустарыгар мэлдьи ситиһиилээхтик кыттан “илии тутуурдаах, өттүк харалаах” буолара. Өссө 1971 с. Майа орто оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан учууталын Валерий Ноев айбыт ырыаларын ыллыыр уонна байааҥҥа оонньуур буолбута. 1987 с. Майаҕа ыытыллыбыт Валерий Ноев аатынан “Майа сайына” ырыа айааччылар уонна толорооччулар бастакы күөн күрэстэригэр „Эйиэхэ мин ырыа бэлэхтиэм“ диэн ырыаны толорон муҥутуур кыайыылааҕынан ааттанан Гран-при ылары ситиспитэ. Оччолорго кини Улан-Удэ куоракка Илин Сибиирдээҕи култуура институтугар үөрэнэ сылдьара. Онон учууталын аатын үөрэнээччитэ дорҕоонноохтук ааттатан улахан ситиһиитэ инники айар үлэтигэр төһүү күүс буолбута саарбаҕа суох.
Улан-Удэ куоракка бииргэ үөрэммит биир дойдулааҕа, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС кинематографиятын туйгуна, Арассыыйа бочуоттаах кинематографиһа, Майа сэлиэнньэтин Бочуоттаах гражданина Нина Никанорова бииргэ устудьуоннаабыт сылларын истиҥник аҕынна:
‒ Еремейи 1973 с. Майаҕа олохсуйуохпуттан уонна кэлин „Набережнай“ түөлбэ салайааччыта буолуохпуттан билэбин. Кэлин 1984‒1989 сс. Улан-Удэҕэ култуура институтугар биир кэмҥэ үөрэниэхпиттэн „эн-мин“ дэһэн алтыспыппыт. Группабытыгар Үөһээ Бүлүү Кэнтигиттэн сылдьар 9 оҕолоох Татьяна Давыдовна Сивцева баара. Кини Еремейи „көһөҥө талаан сылдьар, ону эһиги өйдөөбөккүт“ ‒ диирэ. Киһи дьылҕата барахсан барыта эрдэттэн суруллан турар, ону иннигэр да, кэннигэр да түспэккин эбит. Кэлин Светатын кытта холбоһон олох дьолун билэн, оҕолонон-урууланан, үлэтэ-хамнаһа сыаналанан, өрөспүүбүлүкэҕэ ырыаһыт быһыытынан биллэн бу олоххо кэлбит аналын толорон аастаҕа. Кини ырыалара биһиги сүрэхпитигэр мэлдьи чугастар, кини туһунан сылаас, ыраас өйдөбүл дьоҥҥо-сэргэҕэ үйэлэргэ хааллаҕа.
1988 с. Аммаҕа иккис төгүлүн Валерий Ноев ырыаларын толорооччуларга уонна ырыа айааччыларга “Кыыс Амма” күөн-күрэһэ ыытыллыбыта. Еремей Афанасьевич онно „Ити, мин эйиэхэ ыллыыр ырыам“ диэн ырыатынан бастакы истиэпэннээх лауреат аатын сүкпүтэ. Өссө төгүл кини барыларыттан толорооччу эрэ буолбакка, ырыаны айааччы быһыытынан биллибитэ. Ити үрдүк ситиһиитинэн кини “Мэҥэ Күөрэгэйэ” дэтиэн дэппитэ.
Айар үлэтэ олоҕун аналын көрсүһүннэрбитэ
1991‒1995 сс. Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай филармония артыыһынан, “Сахаконцерт” холбоһукка солист быһыытынан, бэрт кылгас да кэмҥэ буоллар, айымньылаахтык үлэлээбитэ. Саха сирин улуустарын барыларын икки төгүллээн гастроллаан кэрийбитэ. Ол да иһин кини аатын билигин өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар үчүгэйдик билэллэр, ырыаларын ыллыыллар.
Бу үлэлээбит олоҕун кэрчик кэмэ кини дьылҕатын дьол-соргу аргыстаһыннаран тосту уларыппыта. “Сахаконцертка” ситиһиилээхтик үлэлии сылдьан Олоҥхо дойдутун ‒ Сунтаар кэрэ Куотун Светлана Георгиевна Сергееваны таба көрөн, таптаһан, олохторун холбообуттара. Еремей кэргэниниин төрөөбүт Майатыгар тахсан олохсуйан бур-буруо таһаарбыттара, оҕо-уруу тэниппиттэрэ.
Икки айар куттаах дьон бииргэ айан-тутан үлэлэрэ-хамнастара өссө өрө тахсыбыта. Еремей оҕо эрдэҕиттэн сөбүлээн ыллыыр индийскэй ырыаларынан эмиэ бу омук ырыатыгар дууһатын уурбут кэргэнэ Светлананы кытыннаран ыллаан, үҥкүүлээн бэртээхэй айар бырагыраама оҥостон үгүс ахсааннаах умнуллубат кэнсиэрдэри тэрийбиттэрэ. Аныгылыы тылынан эттэххэ, тандем табыллан көрөөччү биһирэбилин, билиниитин ылбыттара.
Ити кэмҥэ Еремей Афанасьевиһы уонна Светлана Георгиевнаны кытары бииргэ алтыһан ааспыт өрөспүүбүлүкэбит биллэр ырыаһыттара, ааттаах-суоллаах артыыстарбыт бу курдук аҕыннылар:
Владимир Заболоцкай, СӨ норуодунай уонна СӨ үтүөлээх артыыһа, Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын солиһа, СӨ Ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ:
‒ Еремей диэн норуот киһитэ этэ. Кинини кытары аан бастаан Улан-Удэҕэ билсибиппит Юрий Платоновы кытары гастролга сылдьан. Майаттан сылдьабын диэн үөрэ-көтө кэпсээбитэ. Кэлин Дьокуускайга филармонияҕа үлэҕэ киирбитэ. Оччолорго филармониябыт дириэктэрэ Иван Гаврильевич Бурцев онно үлэлии сылдьар Светлана Георгиевнаны кытары холботолоон иккиэннэрин индийскэй ырыаларынан гастролга бииргэ ыыталаабыта. Ол сылдьан дьоммут чугастык билсэн холбоһон хаалбыттарыттан үөрдүбүт ахан. Светлана эмиэ айар куттаах дьиэ кэргэнтэн төрүттээх. Аҕатын кытта бииргэ төрөөбүт киһи, былыр биһиги аҕаларбыт, ийэлэрбит ыллаабыт “Тугун бэрдэй, кэрэтэй туналыйар ыйдаҥа” ырыа хоһоонун ааптара эбит. Еремейдээх Светлана икки айар куттаах дьон бэйэ-бэйэлэрин булсан, ситэрсэн, ыал буолан оҕолонон-урууланан олорбуттарыттан астынабыт. Еремейи дьон наһаа ытыктыыр, сөбүлүүр этэ. Майаҕа гастролга кэллэхпитинэ урукку кулууп таһыгар олорор дьиэтигэр сылдьарбыт. Кэллэхпитинэ мэлдьи үөрэ-көтө көрсөрө.
Владимир Татаринов, СӨ норуодунай артыыһа, СӨ ырыа айааччыларын чилиэнэ, Эстрада судаарыстыбаннай тыйаатырын артыыһа:
‒ Дьэрэмиэйдиин 1972 с. “Чороон” ансаамбылга киирэн Москва куоракка үөрэнэ барарга сүүмэрдээһиҥҥэ, билиҥҥинэн кастинг кэмигэр, билсибиппит. Отучча киһи буолан Саха сирин устун гастроллаабыппыт. Ол кэнниттэн, туох биричиинэнэн эбитэ буоллар, үөрэнэ барсыбатаҕа. “Сахаконцертка” сылдьан иккиэн хоту улуустарынан гастролга сылдьыбыппытын өйдүүбүн. Биирдэ Эдьигээҥҥэ Кыстатыамҥа тиийэн баран, халлаан туругунан, сөмүлүөт көппөккө түөрт хонон турардаахпыт. Биһиги онно таах олоруохпут дуо, киэһэ аайы репертуарбытын уларыта-уларыта кэнсиэрт тэрийэрбит. Кэлин СӨ норуодунай артыыһа Федор Колосов айар бөлөҕөр киирсэн эмиэ элбэх улуустарга гастролларга сылдьыбыппыт. Мин Дьэрэмиэйи төрөөбүт дойдутун патриотун быһыытынан ааҕабын, сыаналыыбын.
Бэйэтин истиҥ ахтыытын Москва куораттан видеоҕа уһулан дьоҥҥо-сэргэҕэ эмиэ киэҥник биллэр шоумен, ыытааччы, тэрийээччи Клим Федоров ыыппыт.
‒ 1993 с. “Наара суохтар” көр-күлүү тыйаатырыгар үлэлии киирбитим. Онно Светлана Сергееваны кытары саҥа билсибиппит. Киниэхэ олус махтанабын. Тыа сириттэн саҥа кэлбит оҕоҕо элбэх туһалаах сүбэни-аманы биэрэн, “эн-мин дэһэн” олус да иллээхтик, эйэлээхтик үлэлээбиппит. Онтон Светланалыын иккиэн тыйаатыртан туспа баран “Эрийэ-буруйа” бөлөх тэринэн “Бабочкалаах уолаттартан” үс уолу ыламмыт Саха сирин барытын тэлийэ кэрийбиппит. Үчүгэй да кэмнэр ааспыттара. Оттон биирдэ кыыһым эмискэ сүтэн хаалбыта. “Хайа, Света, ханна бааргын?” ‒ диэн сураспыкка: “Мэҥэ Хаҥаласка Майаҕа баарбын, эмиэ индийскэй ырыалары ыллыыр Еремей Гоголевтыын “Тап-Тал” бырагыраама оҥоро сылдьабын”, ‒ диэбитэ. Сотору кэминэн ол бырагыраамаларын оҥорон ситиһиилээхтик кэнсиэртээн баран иккиэн биһиги бөлөхпүтүгэр кэлбиттэрэ. Бөлөхпүт айар үлэтэ, айана-сырыыта өссө кэҥээбитэ. Еремей Гоголев ырыатын, кини үчүгэйкээн ураты ис киирбэх куолаһын кэнсиэр ахсын сөбүлээн истэрим, хаһан да хал буолбатаҕым.
Кэнсиэргэ кимнээх кытыннылар?
Бииртэн биир ылбаҕай ырыа, Индия үҥкүүтэ, “Көөчөөн көрө” мини-тыйаатырын көрө-нара бу киэһэ оройуттан тутулунна. Ыраахтан-чугастан ыҥырыллан кэлбит кыттааччылар маастарыстыбалара үрдүгэ сөхтөрдө, астыннарда. Кинилэр ортолоругар аатырбыт ырыаһыттарбыт бааллара тэрээһин таһымын биллэ үрдэттэ.
Кэнсиэр икки түһүмэхтэн турда. Бастакыга Еремей Гоголев айан хаалларбыт, кини репетуарыттан ырыалар киирдилэр. Аллараа Бэстээхтэн, Павловскайтан, Хаптаҕайтан Георгий Попов салайааччылаах эр дьон холбоһуктаах вокальнай, байааҥҥа оонньооччулар бөлөхтөрө, олохтоох ырыа айааччылар, биирдиилээн толорооччулар ‒ чугас аймаҕа, сиэн быраата Семен Гоголев, Еремей Захаров, биир дойдулаахпыт, ырыа айааччы, СӨ култууратын туйгуна Мирослав Егоров, СӨ култууратын туйгуна, саха эстрадатын бастакы үҥкүүһүтэ Ксения Абрамова, Светлана Гоголева сиэннэриниин, Майаттан „Үһүс көлүөнэ оскуола“, „Кыталык“ үҥкүү норуодунай ансаамбылын индийскэй үҥкүүлэри толоруулара көрөөччүгэ биһирэннэ.
Иккис түһүмэххэ СӨ норуодунай уонна үтүөлээх артыыһа Владимир Заболоцкай, СӨ норуоднай артыыһа Владимир Татаринов, СӨ үтүөлээх артыыскалара Тамара Попова-Хадаана, Варя Аманатова, Анастасия Готовцева, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһиттэрэ Исай Брызгалов уонна Сунтаар Күөрэгэйэ ‒ Людмила Спиридонова, СӨ култууратын туйгуна Фатина Иванова, Виктор Иванов—Айыллыата Дьырылыат, Айталина Филиппова-Бири кыыһа кыттан бэйэлэрин биллэр ырыаларын бэлэх ууннулар.
Улуус дьаһалтатын култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга управлениетын начаалынньыга Анна Исакова Светлана Гоголеваҕа улуус баһылыгын Дмитрий Тихонов, оройуон Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Иннокентий Андросов уонна управление ааттарыттан Махтал суругу, өйдөбүнньүк бэлэҕи, сибэкки дьөрбөлөрүн туттарда. “Майа сэлиэнньэтэ” тыа сирин түөлбэтин баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы, улуустааҕы бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Евдокия Решетникова кинигэ тахсыытыгар көмөҕө баһылык Алексей Неустроев дьаһалынан көрүллүбүт 100 тыһ.солк. сэртипикээти туттарда.
Олоҕо ыччаттарыгар салҕанар
Еремей Гоголев Орто дойдуга сирдээҕи олоҕо түмүктэммитин да үрдүнэн, кини олоҕо кэнчээри ыччаттарыгар салҕанар. Айар дьоҕурдаах, талааннаах киһи олоҕо салҕанар кини айан-тутан хаалларбыт айымньыларынан. Кини ураты иэйиилээх ырыаларын дьон уоһуттан түһэрбэккэ ыллыырын тухары үтүө, сырдык аата умнуллуо суоҕа.
Еремей Афанасьевич Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэригэр, олунньу 23 күнүгэр, төрөөбүт улахан уола Георгий төрөппүттэрин туйаҕын хатаран, култуура идэлээх. Билигин кини анал байыаннай дьайыыга сылдьар. Ытык иэстэрин төлүү сылдьар ыччаттарбыт бары сотору кэминэн кыайыы көтөллөөх дойдуларыгар этэҥҥэ төннөллөрүгэр ис сүрэхпититтэн баҕарабыт.
Аахсыйа-кэнсиэри аҕатын аатынан сүрэхтэммит кыра уол Еремей үгүс дьон сөбүлээн истэр, ыллыыр “Иһиттим кыталык ырыатын” диэн иһирэх ырыатынан түмүктээбитэ көрөөччүнү ордук долгуппута, уйадыппыта саарбаҕа суох. Аҕата тылын, матыыбын суруйан хаалларбыт ырыатын уол олус истиҥник толордо. Олох салҕанар!
Өскөтүн эн мас олордубут буоллаххына ‒ саас аайы силиһэ тыллан чэчирии үүнүөҕэ, уол оҕону төрөппүт буоллаххына ‒ аҕа ууһа тэнийэн аймах-уруу кэҥиэҕэ, уостан түспэт ырыаны айан хаалларбыт буоллаххына ‒ эн аатыҥ ааттаныаҕа, үйэлэргэ өлбөт-сүппэт өйдөбүнньүк буолуоҕа!
Алена ДОКТОРОВА.
