Куйаары кууһар күүстээх санаалаах, ырааҕы ырыҥалыыр дириҥ толкуйдаах, олоххо тапталынан сыдьаайа сылдьар дьон баар буолаллар. Кинилэр ааспыт аартыктарын кэпсээнэ эриэ дэхси
буолбатаҕынан, үгүскэ үөрэтэр халыҥ кинигэлии хайа баҕарар аргыһы умсугутар, сарсыҥҥы күҥҥэ эрэли үөскэтэр. Оннук ураты дьонтон биирдэстэринэн саха бастыҥ Далбар хотуна ‒ «Медлайн» килииникэ генеральнай дириэктэрэ, РФ уонна СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна Изабелла Спартаковна Белолюбская буолар. Кини ‒ бүгүҥҥү ыалдьыппыт.
‒ Изабелла Спартаковна, оҕо сааһыҥ, оскуола сылларын умнуллубат түгэннэрин сэгэтэн сырдатыаҥ дуо?
‒ Күн сирин Майаҕа көрбүтүм. Ийэм Елизавета Михайловна миигин күүстээх тапталынан араҥаччылаан, сахалыы сэмэйдик харыстаан, баҕа санааларбын, тус көрүүлэрбин учуоттаан, сыаналаан, сымнаҕас илиитин биһигэр атаахтатан дьоллоох оҕо саас эйгэтигэр ииппитэ. Орто оскуоланы Майаҕа бүтэрбитим. Үөрэҕи дөбөҥнүк ылынымтыа, саҥаны билэргэ-көрөргө дьулуурдаах буолан, дириҥ билиилээх, үрдүк таһымнаах учууталларга үөрэнэн орто үөрэх түмүгэ кыһыл көмүс мэтээл буолбута. Үгүс предметтэргэ араас таһымнаах олимпиадаларга кыттарым, мэлдьи миэстэлэһэрим. Оскуола сылларын биир ураты умнуллубат түгэнинэн оскуола туризмҥа хамаандатыгар киирэн эрчиллиибит, оройуон, өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэригэр кыттыыбыт этэ.
‒ Идэни таба талыы туһунан санааҕын үллэстиэҥ, устудьуоннуур сылларыҥ туһунан сэһэргиэҥ дуо?
‒ Идэни талыы, хаһан баҕарар, балачча эппиэтинэстээх уонна туһугар долгутуулаах буолар. Ханнык идэни талбыккынан олоҕуҥ тухары үлэлиэхтээххин диэн ыйаах кэриэтэ өйдөбүл киирэн оскуоланы саҥа бүтэрбит оҕо улахан санааҕа ылларар. Дьиҥ иһигэр киирдэххэ, оннук буолбатах дии саныыбын. Киһи олоҕун тухары үөрэнэр, сайдар. Кэлин хас баҕар саҥа хайысханы баһылаан бастакы идэҕин толорон, кэҥэтэн биэриэххин сөп, олох саҥа, сонун да идэ буолуон сөп. Мин бастакы үөрэҕим, ханна да үлэлээтэрбин, куруук туһалыыр, эбии сатабыл, кыах биэрэр.
Улахан кылаастарга үөрэнэ сылдьан сурунаалларга кибернетика туһунан ыстатыйалары олус сэргээн ааҕарым. Ол кэмҥэ олох саамай сайдыылаах эрэ эйгэлэригэр компьютер киириитэ саҕаланан эрэрэ. Ол иһин Новосибирскайдааҕы электротехническэй институт (билигин тэхиньиичэскэй университет) автоматика факультетыгар туттарсан киирбитим. Ол түмүгэр «Компьютеры бырайыактааһын уонна туһаныы» диэн бастакы, ол саҕана сэдэх, идэбин ылбытым. Кэлин Хабаровскайга, Москваҕа кэтэхтэн экэнэмиис, менеджер үөрэхтэрин бүтэрбитим. Билигин ХИФУ медицинскэй институтугар (СВФУ) магистратураҕа үөрэнэ сылдьабын. Биллэн турар, үөрэхтэрим, идэлэрим билиҥҥи үлэбэр төһүү күүс, оҥкул буолаллар. Киһи үөрэҕи эбээһинэс, ыарык-баттык, адаҕа курдук ылыммат буоллаҕына, устудьуон сыллар, билиини эрэ буолбакка, олоххо элбэх сырдык, сэргэх күннэри, ураты эйгэни, умнуллубат түгэннэри, саҥа доҕоттору бэлэхтиир буоллаҕа.
‒ Эн санааҕар урбаан эйгэтигэр холонууга кэм, саас диэн өйдөбүл баар дуо? Үлэһит буола үүнэн-сайдан тахсыбыт кэрчик кэмнэриҥ туһунан үллэстиэҥ дуо?
‒ Олох сүүрээнин, үлэ хайысхатын, таһымын уларытыы, саҥаны киллэрии түгэнэ кэмнээх-кэрдиилээх, «чааһа туолар» үгэстээх. Онон тус дьыаланы арыныы хас биирдии киһиэхэ тус-туһунан буолар, киниэхэ эрэ сөптөөх кэмнээх, тоҕоостоох бириэмэлээх. Сорох олох эрдэ саҕалыыр, элбэхтэ “мунна сынтарыйан” тэрилтэтин ситиһиигэ тириэрдэр, сорох араас биричиинэнэн тохтуур, дьыалатын сабар. Ким эрэ араас эйгэҕэ үлэлээн уопутуран, үгүс дьоннуун алтыһан, араас таһымнаах тэрилтэлэри, салайааччылары кытта билсэн, дьону салайарга бастакыттан толору эппиэтинэс ылынарга бэлэм буолан баран биирдэ эрэ дьыала арынар.
Чааһынай килииникэ арыммытым мээнэҕэ буолбатах. Доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр 15 сыл үлэлээн баран, тус суолбунан барарга, тэрилтэ тэринэргэ санаммытым. СӨ Булгуччулаах медицинскэй страховкалааһынын территориальнай пуондатыгар 7 сыл үлэ үөһүгэр сылдьан, элбэх саҥаны олоххо киллэрэн баран, Арассыыйатааҕы «Капитал» страховой медицинскэй хампаанньа Саха сиринээҕи филиалын салайбытым. Тус дьыаланы тэринэргэ үлэлээн кэлбит уопутум, билиим, уйулҕа өртүнэн ситиим-хотуум үктэл буолбуттара. Миэхэ чугас дьонум – уолаттарым, кийииттэрим, сиэннэрим куруук өйөбүл, дурда-хахха буолаллар. Кинилэр көмөлөрө, харыстабыллаах сыһыаннара, тапталлара – мин тирэҕим, көмүскэлим, харысхалым.
Олохпор көрсүбүт, алтыспыт салайааччыларбын – Мэҥэ Хаҥалас улуустааҕы киин балыыһатын кылаабынай бырааһынан өр сылларга ситиһиилээхтик үлэлээбит Николай Гаврильевич Кычкины, кэмиттэн эрдэ төрөөбүт, аныгы көрүүлээх улуус кылаабынай архитекторын Аполлон Федорович Ларионовы, улуус тутууга тутаах тэрилтэтин, «Мэҥэ-тутуу» улахан уопуттаах салайаачытын Рево Михайлович Гермогеновы, СӨ Булгуччулаах медицинскэй страховкаҕа территориальнай пуондатын уһун кэмҥэ таһаарыылаахтык салайбыт Василий Иванович Назаровы мэлдьи үтүө тылынан ахтабын, махталынан саныыбын.
‒ «Медлайн» килииникэ билиҥҥи кэмҥэ ханнык хайысханан үлэлиирий?
‒ Килииникэбит тэриллибитэ эһиилги сылга үбүлүөйдээх 15 сыла буолар. Дьокуускай куорат элбэх хайысханан үлэлиир улахан килииникэлэриттэн биирдэстэрэ. Бастакыттан булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын иһинэн үлэлиир буоламмыт дьон-сэргэ тута биһирээбитэ: нэһилиэнньэни босхо көрөр өҥөлөрбүт элбэхтэр. УЗИ бары көрүҥүн, рентген, ФЛГ, маммография, ФГДС, спирография уонна да атын чинчийиилэри ыытабыт. “Ыарыыны эмтиирдээҕэр эрдэттэн сэрэппит ордук” диэн дириҥ суолталаах этиинэн салайтаран, ити хайысхаҕа киэҥ далааһыннаах үлэни ыытабыт. Тэрилтэлэри кытта медицинскэй көрүүгэ, эмп тэрилтэлэрин кытта лабораторнай анаалыстары оҥорууга үлэни күүһүрдэн биэрбиппит. Элбэх аукционнарга кыттан, кыайан судаарыстыбыннай хантараак түһэрсэн, сорох тэрилтэлэри кытта быһаччы дуогабардаһан үлэлиибит. Килииникэбит аныгы үйэни кытта тэҥҥэ хардыылыыр, саҥаттан саҥа технологияны, тиэхиньикэни туһанан үлэбит хаачыстыбатын тупсарарга дьулуһабыт.
‒ Кэлэктииби салайыы туох уустуктардааҕый?
‒ Ханнык баҕарар тэрилтэ – тыыннаах организм, дьон олоҕо, дьылҕата. Тус дьыаланы арыныы, дьаһаныы, салайыы киһини уларытар. Барытын аттара көрөрүҥ кэҥиир, олоҕу анаарыыҥ дириҥиир, тулууруҥ бөҕөргүүр, элбэхтэн биири таларыҥ дьэҥкэрэр, быһаарыныы ылынарыҥ сытыырхайар. Төһө да хас биирдиилэрин өйдүү-өйүү сатаабытыҥ иһин, элбэх киһи, кэлэктиип, уопсай дьыала, сыал-сорук туһугар ылыммыт быһаарыныыгын, ардыгар, чуо биир киһи сөбүлээбэт буолуон сөп. Кэлэктиип биир тыынынан үлэлиирин ситиһэргэ, кырдьык, ахсаабат үлэ барыан наада. “Сарсыарда үөрүүнэн үлэҕэр, киэһэ дьиэҕэр барар буоллаххына – дьол” ‒ дииллэр. Оннугу олоххор, салайар тэрилтэҕэр ситиспит, үлэһиттэриҥ уоппуска кэмигэр үлэлэрин ахтыбыт буоллахтарына, тирэҕирэр, эрэнэр дьоннооххун. Бу 15 сыл кэриэтэ бииргэ үлэлии сылдьар дьоммор махталым муҥура суох. Кинилэр эйиэхэ итэҕэйэллэрэ, эрэнэллэрэ элбэххэ эбээһинэстиир эрэ буолбатах, эбии күүс биэрэр, саҥа санаалары, соруктары, сайдыыны, инниҥ диэки хардыыны түстүүр. Кинилэргэ ханнык эрэ түгэҥҥэ күүс-көмө буолбут, сүбэ-ама биэрбитим туһалаабыт, ким эрэ олох ханнык эрэ көстүүтүгэр холобур оҥостубут буоллаҕына, этэргэ дылы, бэйэм оннубар баар эбиппин дии саныыбын.
‒ Изабелла Спартаковна, эйиигин айар-тутар иэйиилээх, талба талааннаах киһи быһыытынан билэбит. Сүрэҕиҥ сылаанньыйар, айар иэйииҥ уһуктар ураты дьарыктарыҥ туһунан сырдатыаҥ дуо?
‒ Ыллыырбын сөбүлүүбүн. Урут Майаҕа үлэлиир кэммэр, 11 сыл устата Майатааҕы норуодунай хуорга, «Мичээр» вокальнай ансаамбылга ыллаабытым. Үгүс куонкурстарга, кэнсиэрдэргэ кыттарбыт, гастролларга сылдьарбыт, нэдиэлэҕэ үстэ дьарыктанарбыт. Уһулуччу таһымнаах хормейстер Нина Николаевна Васильеваҕа уһуйуллубуппут. Бу барыта элбэххэ үөрэппитэ, уһуйбута, кэрэ, сырдык эйгэни арыйбыта. Дьокуускайга киирэн баран балачча өр кэмҥэ, суохтаатарбын да, ыллаабакка сылдьыбытым. Билигин биир дойдулаахпыт, Майаттан төрүттээх Раиса Иннокентьевна Винокурова салайааччылаах «Арчы» норуодунай хуоругар, «Далбар» норуодунай ансаамбылыгар астына дьарыктанан түбүктээх үлэ кэнниттэн ырыа алыптаах эйгэтигэр киирэн дуоһуйабын. 2022 с. П.П.Романов аатынан Дьокуускайдааҕы художественнай училище живопись салаатын улахан дьоҥҥо аналлаах эбии үөрэх бырагырааматынан үөрэнэн бүтэрбитим. Олох ураты эйгэ! Иэйдэхпинэ киистэ ылан хартыына суруйан сынньанааччыбын. Саха киһитэ ‒ ис-иһиттэн өҥү көрөр, сөпкө дьүөрэлиир, илиитигэр мындыр. Уолаттарым кыра эрдэхтэринэ, атыыга туох да киһини астыннарар суоҕуттан эбэтэр кэмчититтэн сылтаан, балачча элбэҕи тигэр, тиктэр этим. Билигин ордук сахалыы таҥаһы, киэргэли, бэйэбэр наадалааҕы иистэнэбин, оҥоробун. Кэмиттэн кэмигэр араас дьарыкка холонон көрөөччүбүн, саҥаттан, билбэппиттэн толлон турбаппын. Холобур, талахтан иһит, фоамирантан сибэкки, хатайдаан оҥоһуктар (валяние), оҕуруонан иис уонна да атын араас тиэхиньикэ миигин умсугутар, үөрдэр.
‒ Биир дойдулаахтаргар туох баҕа санаалары тиэрдэҕин?
‒ Киһи – санаатынан. Элбэх былааннаах буоллахха, ол туоларын санааҥ хотор буоллаҕына, киһи хайа даҕаны долгуну өксөйөр кыахтаах. Ааҕааччыларга күүстээх санааны, дьулууру, инникигэ эрэли! Саҥаны билэргэ, саҕалыырга, сайыннарарга күүскүт тиийиэхтин! Дом!
Изабелла РОМАНОВА.
