Ханнык баҕарар улуус, нэһилиэк сайдыытын устуоруйата бу сиргэ олорон ааспыт, үлэлээн-хамсаан бэйэлэрин суолларын-иистэрин хаалларбыт үтүө-мааны дьоннорун ааттарынан кэрэһилэнэр. Төрөөбүт үөскээбит Харабыт сирин-дойдутун сайдыытыгар ытыктанар ааттаах-суоллаах дьонун, биирдиилээн аҕа уустар төрүттэрин туһунан балай да үлэлэр бэчээттэнэн таҕыстылар.
Ахсынньы 6 күнүгэр Хара нэһилиэгин “Айыллаан” култуура киинигэр 2023 сыл өрөспүүбүлүкэҕэ Үлэ, 2023‒2025 сс. Мэҥэ Хаҥалас улууһугар Тыа хаһаайыстыбатын сылынан биллэриллибитэ онно сөп түбэһиннэрэн механизатор бастыҥа, 9 оҕо аҕата, эһэбит, хос эһэбит Карл Cеменович Терентьев олоҕун, хаан-уруу аймахтарын туһунан «Аҕам алгыһын ылынан» кинигэ таҕыста. Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин, СӨ дьиэ кэргэн уонна ыччат бэлиитикэтин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин Бочуоттаах бэтэрээнэ, Хара нэһилиэгин бочуоттаах гражданина, улахан кыыһа, икки кинигэ ааптара Елена Карловна Троева хомуйан, бэлэмнээн таһаартарда. Саҥа кинигэни Дьокуускайга чааһынай тэрилтэлээх Юрий Троев издательствота бэлэмнээн “Дани-Алмас” хампаанньа типографиятыгар Күн сирин көрдө.
Биһиги аҕабыт, эһэбит, хос эһэбит Карл Семенович 1931 с. ыам ыйын 22 күнүгэр Хара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ Настаа, Сэмэн икки уол оҕону тэҥҥэ тутан, сүрдээх үчүгэйдик иитэн, дьоһун ыал аатын ылан олорбуттар. Карл Семенович уонна Егор Дмитриевич Олорчехонов иккиэн бииргэ төрөөбүт уолаттар курдук иллээхтик санаһан, биир сүбэнэн сылдьан, эмдэй-сэмдэй, эрбии биитин курдук улааппыттар. Уолаттар төрөөбүт-үөскээбит Мыла үрэхтэрин кэрэ айылҕатыгар, күөх суугунугар сууланан, үтүө сиэргэ-майгыга иитиллэн дьон дьоно, киһи киһитэ дэтэн, үлэни өрө тутан, күүстээх-уохтаах, майгылаах бастыҥа буолан үүнэн-сайдан тахсыбыттар.
Улахан уол Дьөгүөр Олорчехонов сэрии кэмигэр баара-суоҕа уон алталаах оҕо ыччат звенотун салайбыт. Оччоттон сытыы-хотуу, салайар дьоҕурдаах уол салайар звенота биир гааттан 24 центнер бурдугу хомуйан, өрөспүүбүлүкэҕэ саҥа рекорду олохтообут. Сэрии кэнниттэн 1951 с. саҕалаан, бөдөҥсүйбүт Сталин аатынан холкуоска Михаил Дмитриевич Петров салайыытынан биригэдьииринэн, бэрэссэдээтэли солбуйааччынан үлэлээбит. 1956 с. Дьокуускайдааҕы орто сүһүөх салайар каадырдары бэлэмниир оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрбит. Төрөөбүт дойдутугар тахсан, үрдүк үүнүү звенотугар биригэдьииринэн үлэлээбит. Егор Дмитриевич Олорчехонов Хара нэһилиэгэр аатын-суолун хаалларбыт, бэйэтин кэмин ыччат дьонун түмпүт киһинэн буолар.
Кыра уол Карл Семенович 1956 с. тырахтарыыс куурсугар үөрэммит. Ити кэмтэн ыла төрөөбүт улууһугар Майаҕа МТС-ка тырахтарыыстаабытп. Аан бастаан Т-100 тыраахтарга үлэлээн, улуус нэһилиэктэрин кэрийэ сылдьан, сир, бааһына оҥоһуутугар, оһорбо сирдэри туһаҕа таһаарыы курдук күүстээх үлэҕэ үлэлээбитэ. МТС-ка үлэлии сылдьан, Хара сиригэр Кэрэх Гыммыт оҕуруотун соҕотоҕун солообута. Сэрии кэнниттэн даҕаны биһиги нэһилиэкпит сирин оҥоруунан, бурдугу ыһыынан утумнаахтык дьарыктаммыта. 1960 с. тохсунньу 17 күнүнээҕи уурааҕынан Сталин аатынан холкуос бастакы истиэпэннээх дипломунан, 10 тыһыынча солкуобай харчынан, легковой массыынанан наҕараадаламмыта. Бу улахан кылаата, ситиһиитэ элбэх наҕарааданан бэлиэтэммитэ биһиги аҕабыт күүстээх үлэтин туоһутунан буолар.
Төрөөбүт-үөскээбит Харата чэлгийэ сайдарыгар кыһыҥҥы тоһуттар буурҕалаах тымныыттан, сайыҥҥы уот куйаастан чаҕыйбакка тыраахтар көлөнөн от-мас тиэйиитигэр, бурдугу үүннэриигэ Карл Семенович олоҕун тиһэх күннэригэр диэри дьаныардаахтык үлэлээбитэ. Өлбүтүн кэннэ Хара отделениетын управляющайа, нэһилиэк Бочуоттаах киһитэ, үлэ, сэрии бэтэрээнэ Ефрем Лукин этиитинэн, аҕабыт, эһэбит бэйэтэ солообут бааһыната Хаарыл Солооһуна диэн үйэлэргэ ааттанан хаалбыта, биир бэлиэ түгэнинэн буолар.
Биир да күн өрөөбөккө, ыалдьан олорбокко төрөөбүт түөлбэтэ сайдарын туһугар бары күүһүн, сыратын ууран үлэлээбитэ. Хара өлүөр диэри тыраахтар уруулуттан илиитин араарбакка үлэлээн, кини бэйэтин дойдутун патриота буоларын туоһулуура. Кини үлэҕэ бэриниилээҕэ, дьоҥҥо иһирэх, амарах сыһыана биһиэхэ оҕолоругар, сиэннэригэр, хос сиэннэригэр холобур буолар. Бу үлэһит династия дьиэ кэргэн мэхэньисээтэрдэрэ Александр, Семен, Гаврил, Егор, Серафим Терентьевтэр аҕаларын туйаҕын хатаран, төрөөбүт түөлбэлэрэ Хара нэһилиэгэ сайдарын туһугар эдэр саастарыттан үлүмнэһэн үлэлээбиттэрэ биэс уолунаан буулаҕа тимир көлөҕө үлэлээбит сылларын эбэр буоллаахха кырата 215-тэн тахса сылга тэҥнэһиэн сөп. Аар Дархан аҕа туһунан истиҥ иһирэх тыллардаах алгыстаах санааҕыт, илгэлээх иэйиилэргит сурукка тиһиллэн, кинигэҕэ түмүллэрэ хайҕаллаах суол. Чугас дьоҥҥо истиҥ иһирэх санаа, махтал хаһан да умнуллуо суохтаах. Кинигэ Күн сирин көрөрүгэр күүс-көмө, ахтыы биэрбит дьоммутугар барыгытыгар махтал буолуохтун. Үлэнэн дьолломмут дьоммут-сэргэбит ааттара-суоллара хайа да кэмҥэ сүтүө-симэлийиэ суоҕа.
Сахаяна Терентьева.
Хара нэһилиэгэ