Майаҕа «Кэнчээри» оҕону сайыннарар киин муусукаҕа салайааччыта Капиталина Семенова – Саар Көстөкүүн Кыыһын “Муусука ыҥырар, муусука угуйар” үбүлүөйдээх айар күнэ үрдүк таһымнаахтык ыытылынна.
Капиталина Константиновна 1959 с. Майаҕа Екатерина Михайловна Алексеева, Константин Дмитриевич Васильевтар дьиэ кэргэҥҥэ 5-с оҕонон Күн сирин көрбүтэ. Кини дьонун эрэллэрин толорон күн бүгүн талан ылбыт таптыыр идэтигэр айымньылаахтык 44-с сылын үлэлиир, кэлэктиибин ытыктабылынан туһанар, дьоллоох ийэ, элбэх сиэн тапталлаах эбээлэрэ буолар. Оскуолаҕа эрдэ киирбит буолан, 1976 с. 16 сааһыгар Майа орто оскуолатын бүтэрбит. Маны тэҥэ муусука оскуолатыгар фортепиано кылааһын бүтэрэн, салгыы Дьокуускайга педагогическай училище муусука салаатыгар үөрэнэн бүтэрбит. Муусука салайааччытынан үлэтин Чүүйэҕэ оҕо уһуйааныгар саҕалаабыт.
РФ иитиигэ уонна үөрэхтээһиҥҥэ Бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Ил Дархан Гранын хаһаайына, СӨ култуураҕа уонна эбии үөрэхтээһиҥҥэ Министиэристибэтин Үрүҥ көмүс бэлиэ хаһаайына, СӨ оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин ситимин Бочуоттаах бэтэрээнэ, “Мэҥэ Хаҥалас улууһугар хуор ускуустубатын сайдыытыгар кылаатын иһин” бэлиэ хаһаайына, Мэҥэ Хаҥалас улууһун 2018-2019 сс. үөрэх дьылын бастыҥ педагога, Ст.Гоголев аатынан Дьокуускайдааҕы педколледж бочуотттаах выпускнига, СӨ ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ, Майа сэлиэнньэтин бочуоттаах олохтооҕо, “Майа – дойдум барахсан” бэлиэлээх, Илин Эҥэр улуустар муусукаҕа салайааччыларын “Муусука доҕоттору түмэр” түмсүү салайааччыта, педагог-методист, Майатааҕы «Кэнчээри» оҕону сайыннарар киин үрдүкү категориялаах муусука салайааччыта Капиталина Семенова – Саар Көстөкүүн Кыыһын айар-отчуоттуур үөрүүлээх күнүгэр ыраахтан-чугастан ыҥырыллан кэлбит ыалдьыттары уһуйаан Далбар хотуттара алаадьынан айах тутан көрүстүлэр. Илин эҥээр улуустартан биир идэлээхтэрэ – муусука салайааччылара, СӨ суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын эппиэттээх сэкирэтээрэ Галина Басылайканова, Семен Донской аатынан үөрэҕи сайыннарар уонна идэни үрдэтэр институт преподавателэ Елизавета Дуткина, олохтоох дьаһалтаттан түөлбэлэри сүрүннүүр исписэлиис Жанна Тумусова, биир түмсүүлээхтэрэ “Айар Майалар”, о.д.а. кэлэн эҕэрдэлээтилэр. Капиталина Семенова айар отчуотун «Кэнчээри» оҕону сайыннарар киин дириэктэрэ Екатерина Романова бэйэтинэн иилээн-саҕалаан, настаабынньык оҥостор, дириҥник ытыктыыр, сүгүрүйэр кэлэктиибэ көмөлөөн, дьоро күн үрдүк таһымнаахтык ыытылларын ситистилэр.
Капиталина Семенова баай ис хоһоонноох үлэтин сырдатта.
“Сааһыҥ тухары бар дьоҥҥун кытары дьолгунан доҕордос, кыайыыгынан кыттыс” диэн Күннүк Уурастыырап суруйан хаалларбыт бэргэн тылларын сирдьит оҥостон олоҕор салайтарар.
1992 с. муусука салайааччыларын түмсүүтүн салайан кэлбит. Бу сыллар тухары элбэх кэмпириэнсийэлэр, сэминээрдэр, маастар кылаастар ыытыллыбыттар.
Оччолорго сахалыы тыллаах оҕоҕо аналлаах ырыа суоҕа, онон Саҥа Дьылга ырыа суруйбутун өрөспүүбүлүкэҕэ муусука салайааччылара бары хаба тардан ылан былааннарыгар киллэрэн, үлэлэригэр тутта сылдьаллар. “Ырыа ыллыгынан” электроннай диискэлэри оҥорторбут. «Кэнчээрилээх алааска” диэн кинигэтигэр эдэр сааһыттан муспут сценарийдарын, хоһооннорун, ырыаларын тиһэн таһаартарбыт. Манна киниэхэ тыл-өс, сурук өттүгэр күүс-көмө буолар Сардаана Алексеева, уруһуйунан киэргэтиитигэр Лилия Павлова, техническай таҥыытын төрөппүт кыыһа Елена Семенова оҥорон көмөлөспүттэр. Сүүсчэкэ ырыа, элбэх бырайыак ааптара. 2022 с. “Кустук” бырагырааманан өрөспүүбүлүкэ уһуйааннара бары былааннаахтык үлэлииллэр.
“Сэттэ өҥнөөх кустукчаан”, “Мин Майам”, “Дьиэ кэргэн ырыата”, “Үчүгэй оҕо”, о.д.а. ырыалар хомуурунньуктарын таһаартарбыта. Оҕолорго анаан опера уонна мюзикл эмиэ суруйар. Муусуканан испэктээкиллэри ааптар бэйэтэ туруорааччы режиссер, сценарист быһыытынан туруоран үлэлиир буолан, куонкурустарга мэлдьи үрдүк ситиһиилээхтик кытталларын ситиһэр.
Оҕолорго анаан элбэх остуоруйаны суруйар. 2016 с. “Бичик” кинигэ кыһата өрөспүүбүлүкэтээҕи литературнай куонкурус биллэрбитигэр “Саха муусукатын үнүстүрүмүөннэрэ хайдах айыллан кэлбиттэрэй” диэн остуоруйатынан кыттан 2-с миэстэ буолбутуттан кынаттанан айар үлэтэ салгыы кимиэллээхтик сайдар. Атын дьон хараҕынан, ааҕыытынан бэйэтин айар үлэтин сыаналанар. “Истэр” диэн сыһыарыыга “Сахалыы өс хоһооннорунан кэпсээннэр” өс хоһооннорунан куонкуруска кыттыаҕыттан, кинилэр ыҥырыыларынан дуогабар түһэрсэн, атын да остуоруйалара аудио-кэпсээн буолан тахсаллар.
Бу саас оҕо хоһоонноругар, ырыаларыгар уонна клип оҥоруутугар “Саха” көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа “НВК-ҕа саас” куонкурус тэрийбитэ. Манна кыттан, бастакы миэстэни ылан “Тооку” ханаалга “Биһик” ырыатын ылбыттара, ноутбук бэлэх туттарбыттара.
Оҕолорго анаан суруйбут айымньылара “Чуораанчык” сурунаалга ситимнээхтик бэчээттэнэллэр. Сыллата “Кэнчээри” оҕону сайыннарар киин кини сценарийынан оҕо-аймахха кэтэһиилээх Саҥа Дьыл күнүн ыытар. Араас таһымнаах элбэх куонкурустарга дьүүллүүр сүбэҕэ ыҥырыллан кыттар.
Капиталина Константиновнаҕа күүстээх санаа, дьүккүөрдээх үлэ, уҕараабат кыһамньы – барыта баар. Бырайыактара барыта үлэ чааһын кэннэ дьиэтигэр оҥоһуллаллар. “Ырыа ыллааһын” кинигэтигэр хас биирдии ырыата нотаҕа түһэриллэн киллэриллибит. Манна атын ааптардар үлэлэрин кытта “Айар Майалар” сэбиэскэй композитордар ырыаларын нууччалыыттан сахалыы тылбаастаппытын киллэрбит. Мэлдьи бэйэтин сайыннарар баҕалаах, олоххо көрүүтэ киэҥ киһи куруутун тугу эрэ көрдүү, айа сылдьар. “Үҥкүүлээ, оҕо саас” бырайыагынан Аан дойдутааҕы үҥкүү күнүгэр бөлөхтөрүнэн бары кытталларын ситиһэр.
«Сулус» диэн бырайыага уол оҕолору дойдуга бэриниилээх буолуу тыыныгар иитиигэ туһуланар.
«Мин дойдум Майа — Ытарҕалаах үрэҕим» бырайыагы олоххо киллэрэн, кырачааннар айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһалларыгар иитэр.
“Кэнчээри” уһуйааҥҥа иитэр-үөрэтэр үлэлэригэр ситиһиилээхтик киирэн үлэлии, үүнэ-сайда турар бырайыактары оҕону сайыннарар киин сүрүн методиһа, иитээччи Саргылана Борисова, биир идэлээхтэрэ сырдатан слайданан көрдөрөн кэпсээтилэр.
Муусукаҕа дьоҕурдаах оҕолору улахан бөлөхтөртөн талан хомус, күпсүүр, флейта куруһуоктарыгар эбии дьарыктыыр. Сыллата оҕолорго аналлаах олоҥхолору туруорар. Иитээччилэр “Мичээр” түмсүүлэрин тэрийэн салайар. Манна уһуйаан үлэһиттэрэ иллэҥ кэмнэригэр араас дьоҕурдарын сайыннараллар, олохтоох “Айар Майалар” литературнай түмсүү ааптардарын хоһооннорун ааҕан видео оҥорон үйэтитэллэр, куйаар ситиминэн тарҕатан киэҥ эйгэҕэ таһаараллар.
Капиталина Семенова уопсастыбаннай үлэттэн туора турбат. Бириэмэтин аттаран, “Түмэн” холбоһук анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар иистэнэр сыаҕар кэлэн элбэх таҥаһы тигэн, бэлэмнээн биэрбитэ. Кини көҕүлээһининэн, 1976 с. оскуоланы бииргэ бүтэрбит оҕолоро доруобуйаларыгар хааччахтаах оҕолордоох ыалларга аадырыстарынан сылдьан Саҥа Дьыллааҕы минньигэс бэлэхтэри оҥорон туттарбыттара быйыл үһүс сыла буолар.
“Ырыа ыллыга ыҥырар” түһүмэххэ иитиллээччилэр, иитээччилэр уонна төрөппүттэр күүстэринэн ааптар хоһооннорунан, ырыаларынан, норуот үнүстүрүмүөннэринэн кэнсиэр буолла.
“Уус-иис абылаҥа” түһүмэххэ быыстапкатын көрдүбүт. Талааннаах киһи барытыгар талааннаах дииллэрэ баар. Биир киһиэхэ элбэх да дьоҕур, талаан, сатабыл баарын бу күн сөҕө-махтайа көрдүбүт. Манна быысапка, уруһуй хартыыналара, баайыы таҥас, өрүү корзина арааһа, оҕуруонан дьахтар симэхтэрэ, хабахтан суумка, остуоруйа дьоруойдарынан куукулалар, сувенирдар, о.д.а. бааллар. Маны сэргэ, былыргы харыйа оонньуурдарын кэллиэксийэтэ, кинигэлэрин быыстапката туруоруллан дьону кэрэхсэттилэр.
Бу күн “буруйдааҕа” ыҥырыылаах ыалдьыттарыгар истиҥ сэһэргэһии түһүлгэтин тэрийдэ. Кини «Оҕо кыра сааһыттан муусукаҕа уһуйуллан улааттаҕына, үөрэҕи ылынымтыа, аһыныгас санаалаах, үтүө майгылаах, кэрэҕэ тардыһыылаах буола улаатар», — диэн уһуйааччы бэлиэтиир. Үбүлүөйдээх тэрээһин кыттыылаахтара ырыа-тойук кэһиилээх кэлэн Капиталина Константиновнаны бэйэтин суолун-ииһин булбут педагог, үрдүк категориялаах методист, биһигини түмэр, көҕүлүүр бастыҥ настаабынньыкпыт буолар диэн бэлиэтээн туран, ис сүрэхтэриттэн махтаннылар, эҕэрдэлээтилэр, кини талаанын араас өттүттэн кырыылаан, алмаас таас курдук күлүмүрдэттилэр. Биир идэлээхтэрэ кини киһи быһыытынан элэккэй, сайаҕас, көмө наада буоллаҕына хаһан да аккаастаабат үтүө майгылаах, бастыҥ сүбэһит, эрэллээх доҕор, кэрэҕэ көҕүлээччи, сайдыыга сирдээччи, батыһыннарааччы буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр.
Бу күн туһааннаах салайааччылар К.К. Семенова өр сыллаах, үтүө суобастаах үлэтин үрдүктүк сыаналаан, үөрэҕирии систиэмэтигэр тус кылаатын иһин “Саха сирин мэтэдьииһэ”, “Настаабынньык-педагог”, “Майа сэлиэнньэтин сайдыытыгар кылаатын иһин” түөскэ кэтиллэр бэлиэлэри үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттардылар.
Ыалдьыттар биир идэлээхтэрин киэҥ хайысхалаах үлэлэрин көрөн-билэн, астынан-махтанан, салгыы айымньылаах үлэтэ өссө тахсыылаах буоларыгар алҕаан тарҕастылар.
Марелла Баишева.
