Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтигэр 2024 сыл Чөл олох сылынан биллэриллибитэ. Бу хамсааһын чэрчитинэн ыытыллар чөл олох күннэрэ салҕанар. Олунньу 27 күнүгэр “Кыталык” уопсастыбаннай кииҥҥэ “Дьахтар арыгылааһынын утары” аһаҕас кэпсэтии ыытылынна.
Кэпсэтиини “Чөл олохтоох улуус” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта Татьяна Артемьева көҕүлээн ыытта. Манна улуус баһылыгын социальнай уонна имиджевэй бэлиитикэҕэ солбуйааччы Альбина Григорьева, Майа баһылыгын социальнай боппуруоска солбуйааччы Вячеслав Санников, сэлиэнньэҕэ дьиэ кэргэн киинин салайааччы Владлена Павлова, улуустааҕы эпиэкэ уонна бэпэчиитэлистибэ отделын салайааччыта Галина Попова, үөрэх управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Ирина Плотникова, “Кэнчээри” оҕону сайыннарар киин сэбиэдиссэйэ, сэлиэнньэҕэ дьахтар сэбиэтин салайааччы Екатерина Романова, “Кэскил” реабилитациялыыр киин дириэктэрэ Матрена Птицына, Ис дьыала отделын сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго салаатын иниспиэктэрэ Виктория Макарова, улуустааҕы сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар хамыыһыйа эппиэттээх сэкирэтээрэ Ольга Иванова, “Өбүгэ ситимэ” норуот эмчиттэрин ассоциациятын салайааччыта Одун Элиэнэ-Куорсуннаах, о.д.а. билиҥҥи олох кыһалҕатынан буолбут дьахтар арыгылааһынын тула кэпсэтиигэ көхтөөх кыттыыны ыллылар.
Майа баһылыгын социальнай боппуруоска солбуйааччы Вячеслав Санников: “Ааспыт сыл Майа сэлиэнньэтигэр Аҕа сылынан биллэриллибитэ быйыл Чөл олох сылыгар тоҕоостоох буолла. Дойдубут үрдүнэн Дьиэ кэргэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр Оҕо саас, улууспутугар тыа хаһаайыстыбатын иккис сылларын чэрчитинэн элбэх үлэ ыытыллар. Билиҥҥи кэмҥэ дьиэҕэ-уокка дьахтар арыгылааһына баар көстүү. Инникитин бу кыһалҕа суох буоларыгар туох үлэни ыытыахтаахпытый диэн соруктаах бүгүҥҥү аһаҕас кэпсэтиигэ ыҥырабын”, — диэн арыйда.
“Чөл олохтоох улуус” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта Татьяна Артемьева: “Бу кэпсэтиигэ дьахтар арыгылааһыныгар сыһыаннаах исписэлиистэр ыҥырыллан сүбэ-соргу буолаары кэллигит. Бу барыбыт кыһалҕалаах боппуруоһа буоларынан Майа сэлиэнньэтин сэргэ улуус балаһыанньатыгар эмиэ этиилэри күүтэбит”, — диэтэ.
Дьиэ кэргэн киинин салайааччы Владлена Павлова сэлиэнньэҕэ учуокка турар ийэлэр баалларын сыыппаранан этэн туран маны хайдах тохтотуохха сөбүгэр тохтоото. Хас биирдии ийэ үүнэр ыччатын сиэр-майгы өттүнэн үтүө киһи буоларыгар кыһаллан иитэн таһаарарга бэйэтигэр эппиэтинэстээх буолуохтааҕын ыйда. Арыгыга охтубут ийэлэри тохтоторго уопсай күүһүнэн саҥа бырагырааманы олохтуурга эттэ.
Улуус баһылыгын социальнай уонна имиджевэй бэлиитикэҕэ солбуйааччы Альбина Григорьева: “Чөл туруктаах дьиэ кэргэн – бүгүҥҥү олох ирдэбилэ буолла. Бу кэмигэр тэриллибит уонна наадалаах кэпсэтии буолла. Аһыы утаҕы иһии олох укулаатыттан улахан тутулуктаах. Төрөппүт оҕотугар холобур буолуохтаах. Дьиэ кэргэҥҥэ дьоро күннэри арыгыта суох бэлиэтииргэ дьулуһуохтаахпыт. Оҕо тугу көрөрүн иҥэринэн тахсарын умнуо суохтаахпыт”, — диэн эттэ.
Нарколог быраастар Александра Мохначевская, Вера Борисова арыгыны иһииттэн киһи мэйиитин килиэккэлэрэ өлөллөрүн, төттөрү чөллөрүгэр түспэттэрин, итэҕэлэ, тирэҕэ, бэйэтигэр эрэлэ суох киһи куһаҕан дьаллыкка түргэнник ылларарын, оҕо майгыта дьиэ кэргэҥҥэ оҥоһулларын, төрөппүт арахсарыттан оҕо улаханнык эмсэҕэлиирин бэлиэтээтилэр. Уйулҕа үөрэхтээҕэ Нина Слободчикова оҕону кыратыттан бэйэтигэр, оҥорор дьайыыларыгар эппиэтинэстээх буоларга иитэри сүбэлээтэ. Олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыба үлэһитэ Павел Жирков, сэлиэнньэҕэ “Чөл олох” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта Михаил Попов, ыстаарсай участковай иниспиэктэр Владимир Попов, “Мичил” оҕо уһуйаанын сэбиэдиссэйэ Виктория Бурнашева, сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолорго социальнай-реабилитациялыыр киин үлэһиттэрэ Лилия Расторгуева, Елена Захарова, В.П.Ларионов аатынан орто оскуола социальнай педагога Марфа Уваровская, өрөспүүбүлүкэтээҕи успуорт мусуойун сэбиэтин чилиэнэ Анна Петрова, о.д.а. уопсастыба чөл туруктаах буоларыгар эттэринэн-хааннарынан кыһаллар дьон бүччүм санааларын үллэһиннилэр.
Улуустааҕы “Чөл олох” тэрилтэ салайааччытын солбуйааччы Анна Сергучева арыгыны иһэр дьон өйүн-санаатын уларытарга, төрөппүттэри, иһэр дьахталлары кытта бары хайысхаларынан өйдөтүү үлэтэ киэҥник барара наадатын, комплекснай былаан оҥоһуллан үлэ ыытыллыан, маныаха эдэр учууталлар ассоциацияларын манна туһаайан үлэлииргэ этиилэри оҥордо.
“Кэскил” реабилитациялыыр киин дириэктэрэ Матрена Птицына оҕону сиэрэ суох атаахтатар сыыһатын, тус бэйэтин көрүнэриттэн саҕалаан дьиэ ис-тас үлэтигэр үөрэтэргэ, сыаллаах-соруктаах буоларга, ис туруктарын сааһылыырга, оонньуу, сынньалаҥ нөҥүө истириэһи устарга, талар буоларга иитэргэ, о.д.а. элбэх санааларын тиэртэ.
Майатааҕы “Түмэн” уопсастыбаннай холбоһук чилиэнэ, анал байыаннай дьайыыга үлэлиир иис сыаҕын салайааччыта, “Ай-Талаан” түмсүү волонтер учуутала Федора Наумова анал байыаннай дьайыыга үлэлиир иис сыаҕар үлэһит илии тиийбэтин, манна үлэтэ суох эдэр дьахталлары сыһыарарга этии киллэрдэ. Уопсастыбанньык Ариадна Филиппова ыал арахсыыта, бастатан туран, оҕоҕо охсуулааҕын быһыытынан эдэр ыалга сахалыы сиэри-туому үөрэтиини, ийэҕэ болҕомто ууран, уопсастыбаҕа сыһыарар үлэлэри ыытарга эттэ.
“Дьол түһүлгэтэ” уопсастыбаннай киин дириэктэрэ Евдокия Решетникова арыгыта суох ыытыллыбыт тэрээһиннэри үтүө холобур быһыытынан ааттаан туран 3 чаас устата ыытыллыбыт кэпсэтиигэ оҥоһуллубут түмүктэри сырдатта. Олортон сорҕотун сырдаттахха: “Дьиэ кэргэн – биир сомоҕо” диэн бырайыагы олохтуурга, Дьиэ кэргэн сылынан аймаҕынан мустуулары тэрийэргэ, түөлбэлэргэ саха үгэһин тилиннэрэргэ, дьоро күннэри арыгыта суох тэрийэргэ, аһыы утаҕа суох олох нуорма буоларын ситиһэргэ, интэриэстэринэн түмсүүлэри тэрийэргэ, социальнай кутталлаах дьиэ кэргэттэри тэрилтэлэргэ, түмсүүлэргэ сыһыарарга, оҕолорун сырдыкка-кэрэҕэ тардарга ыстаатыстарын таһаарарга, уһуйаан, оскуола оҕолорун төрөппүттэригэр эппиэтинэһи үрдэтиигэ үлэни ыытарга, доруобуйа уруоктарын оскуолаҕа киллэриини туруорсарга, саха итэҕэлин, өбүгэ үөрэҕин өрө тутарга, ыалдьыттаһыыны сөргүтэргэ, минньигэһи элбэҕи сиир оҕо аһыы утахха ылларымтыа буолар кутталлааҕынан төрүт аһылыкка иитэргэ, арыгы маҕаһыыннарын тэйитэргэ, маассабай успуорду көҕүлүүргэ, огдообо хаалбыттарга, олох күчүмэҕэйдэрин көрсүбүттэргэ болҕомто ууран үлэлииргэ, оһуохай дьону түмэринэн күннээҕи олоххо киллэрэргэ, тэрилтэлэргэ боропсойуустар элбэх оҕолоох, ситиһиилээх дьиэ кэргэттэри өйүүллэригэр, о.д.а. боппуруостары туруордулар.
Майатааҕы “Түмэн” уопсастыбаннай холбоһук чилиэнэ, Үһүс көлүөнэ оскуолатын эти-хааны эрчийиигэ волонтер учуутала, педагогическай үлэ бэтэрээнэ Антонина Петрова Уйбаан Уххан суруйуутугар “Саха дьахтара” хоһоонун аахта.
Саха дьахтара санаатын уурдаҕына сатаабата суох курдук,
Ийэ киһиэхэ иҥэр эбит дьикти дьоҕур, сайаҕас сатабыл,
Барытын харыстыыр, араҥаччылыыр, барыны бары аһынар, харыһыйар талаан.
Ааспыты ахтар, кэлбити кэрэхсиир, тулатын барытын тулаайахсыппат туһугар
Оҕотун куруук саныыр, дьону барытын таптыыр, иэримэ дьиэбит иэйэхситэ – ийэ буолар.
Бары да ийэлээх аҕаттан кэллэхпит, атынтан кэлбит баарын билбэппин.
Иһирэхпитин, истиҥмитин ирдэһиэҕиҥ, ийэҕэ эргиллиэҕиҥ – киһилиибитигэр киириэҕиҥ!
Ийэ кут өйдөбүлэ иллэһиннэриэ иэгэйэр икки атахтааҕы!
Ийэ айылҕа, Ийэ дойду, ийэ тыл, ийэ итэҕэл.
Бу хоһооҥҥо этиллэринии ийэ диэн хас биирдиибитигэр саамай күндүттэн күндү, чугас киһибит буолар, туох баар күндү өйдөбүлү ийэбитигэр тэҥниибит, ийэбитигэр холуубут. Араас биричиинэнэн аһыы утаҕы иһэр дьахталлар, ийэлэр дьиэ кэргэннэригэр, Күҥҥэ көрбүт көмүс чыычаахтарыгар – оҕолоругар төһөлөөх күндү дьон буолалларын өйдөөн, чугас дьонноругар дьоллоох олоҕу бэлэхтиир туһугар тус бэйэлэрин кыайа тутан, бу куһаҕан дьаллыктан тэйэллэрэ сөп, ол тус бэйэлэриттэн эрэ тутулуктааҕын өйдүөх тустаахтар. Кыаллыбат диэн суох, баҕа эрэ наада. Арыгы – дьаат!
Марелла Баишева.
