Бүгүн биллиилээх судаарыстыбаннай диэйэтэл Иннокентий Гаврилович Игнатьев төрөөбүтэ 95 сыла

Кини 1929 сыллаахха сэтинньи 21 күнүгэр Хара нэһилиэгэр «Куоҥ Харах» алааска төрөөбүтэ.

Аҕата Игнатьев Гаврил Иванович Сталин аатынан холкуос туруу үлэһитэ этэ. Өлүөр диэри холкуос, сопхуос хайа баҕарар үлэтиттэн илиитин араарбатаҕа. Холкуос аан бастакы стахановеһа, кэлин сопхуоска коммунастическай үлэ удаарынньыга үрдүк ааттары сүкпүтэ.

Ийэтэ Игнатьева Дарья Ионовна эмиэ холкуос кыайыгас, бастыҥ үлэһитэ этэ. Кини биэс оҕону төрөтөн баран олохтон эрдэ барбыта. Кеша Игнатьев ийэтин өйдөөбөт, онон ийэ тапталын толору билбэккэ улааппыта.

Тулаайах хаалбыт оҕолору уонна огдообо  Хабырыыһы аймахтара Семен Петрович уонна Елена Егоровна Игнатьевтар, кинилэр уоллара Василий Семенович уонна кэргэнэ Елизавета Захаровна бэйэлэригэр сыһыаран киһи-хара гыммыттара,  үөрэттэрбиттэрэ.

Кини оҕо сааһыттан сэрии, үлэ ветерана Лукин Ефрем Ионович ахтыытыттан билиһиннэрэбит: “Кеша кыра эрдэҕиттэн тулаайах хаалан, кыһалҕаны билэн улааппыта. Оҕо эрдэҕиттэн көрсүө, сытыары-сымнаҕас майгылааҕа. Ол эрээри бэйэтин тэҥнээхтэриттэн ордук тахсыылаахтык оонньуура, күлэрэ-үөрэрэ, лапта оонньуутугар аһарыгас, саастыылаахтарыттан кытыгырас этэ. Булугас өйдөөҕө, сытыы тыллааҕа. Үөрэҕэр бэйэтин тэҥнээхтэриттэн таһыччы ордугун бары үөрэммит оҕолоро билигин астына ахталлар. Үлэһит дьон оҕолоро буоларын быһыытынан, оҕус муннун кыайар буолуоҕуттан холхуоска үлэлээбитэ.  …социалистическай куоталаһыы декада ахсын тахсара… . Кеша Игнатьев куоталаһыы кыайыылааҕа буолан үгүстүк бэриэмийэ ыларын үчүгэйдик өйдүүбүн ”.

Бииргэ үөскээбит доҕоро педагогическай, советскай, партийнай үлэһит Никитин Николай Иванович: “Кеша кыра оҕо эрдэҕиттэн бэйэтин олус кыанара. Кини киирбит хамаандата хайаан да кыайара. Илии-атах оонньуутугар эт саастыылаахтарын барыларын кыайара. Кеша массыынанан от мустарааччы, кэлин көлө охсоругар сылдьыһара. Күһүн бурдук быстаран “һай-һат бөҕө буолара. 1947 сыллаахха “1941-1945 сс. Аҕа дойду көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин” диэн мэтээлинэн Хаадьаҕар биригээдэтин ыччаттарыттан бастакынан бэлиэтэммитэ элбэҕи этэр”.

Сэбиэскэй, партийнай үлэ бэтэрээнэ, И.Г.Игнатьев аймаҕа Василий Констатинович Степанов: “Биһиги Кешалыын 1938 сыллаахха Майа сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ киирбиппит. Биһиги оскуолатааҕы сылларбыт уоттаах сэрии, сут-кураан, аччыктааһын кэмигэр түбэспитэ. Онон үөрэнэргэ олус ыарахан этэ. Ол да буоллар, улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлии-үлэлии үөрэхпитин көтүппэккэ үөрэнэрбит. Кеша өрүү биир тэҥ үчүгэйдик үөрэммитэ. Бастыҥ бэрээдэктээҕинэн, үөрэҕэр кыһалларынан, аккуратнайынан, оҕолорго, учууталларга үчүгэй сыһыаннааҕынан, көрдөөх кэпсээннээҕинэн, хаһан да кыыһырбатынан өрүү холобур буолара. Сэттэс кылааһы бүтэрэн баран иккиэн Дьокуускайга педагогическай училищеҕа үөрэнэ киирбиппит” – диэн суруйар.

Педучилищеҕа бииргэ үөрэммит табаарыһа Михаил Павлович Кириллин ахтыытыттан: “И.Г.Игнатьевтыын Дьокуускайдааҕы педучилищеҕа биир паартаҕа олорон үөрэммиппит, түөрт сыл уопсай дьиэҕэ биир хоско олорбуппут. Иннокентий Игнатьев бастыҥ спортсмен, сүүрүк, хайыһардьыт, волейболист, гимнаст уонна ырыаһыт, үҥкүүһүт этэ. Бэрээдэктээх буолан хайҕалга сылдьара, холобур буолара. Оччотооҕуга ”Улахан Игнатьев” диэн ааттыырбыт кэлин олоххо, үлэҕэ үүнэн улахан салайааччы, тэрийээччи буолбутугар син сөп түбэһэр үчүгэй билгэ эбит. Кини өссө көрдөөх, дьиктилээх кэпсээннээҕэ, артыыстыыр талааннааҕа”.

1950 сыллаахха үс саха уола Роман Бурнашев, Иннокентий Игнатьев, Валерий Кочнев Улуу Москва куоракка ССРС биир бастыҥ үрдүк үөрэҕин кыһатыгар И.В.Сталин аатынан Киин физкультурнай институтка үөрэнэ киирбиттэрэ. Валерий Кочнев оччоттон саха национальнай спордун көрүҥнэрин институтка билиһиннэрэрэ, сахалыы ыстаныылары спортсменнар дьарыктарыгар туттар буолбуттара. Николай Тарскай тустуу көрүҥнэрин дьаныһан үөрэппитэ, самбонан дьарыктаммыта, институт партийнай бюротун чилиэнэ этэ, улахан тэрийэр общественнай үлэнэн дьарыктаммыта. Иннокентий Игнатьев хайыһар тренерэ буолар баҕалааҕа, маҥнайгы разрядтаах хайыһардьыт буола үүммүтэ, институт сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирсэрэ.

Иннокентий Гаврилович үөрэҕин бүтэрэн Дьокуускайдааҕы педагогическай училищеҕа физическай иитии учууталынан үлэтин саҕалаабыта. Дойду бастыҥ институтугар ылбыт билиитин биэрэр баҕалаах эдэр учуутал хайыһардьыттары дьарыктаан барбыта. Педучилищеҕа аҕыйах ый үлэлээт салайар үлэҕэ ылбыттара. Ол да буоллар общественнай тренер быһыытынан үлэтин тохтоппотоҕо. Оччолорго “Динамо” ФСО республикаҕа хайыһарга бастыҥ спортсменнардааҕа. Общественнай тренер И.Игнатьев кинилэри дьарыктаабыта. Кини салайбыт секциятыттан тахсыбыт Галина Никитина-Иванова, Леонид Меньшиков, Борис Фролов, Евгений Лаптев, Сергей Петровых курдук ССРС спордун маастардара иитиллэн тахсыбыттара.

1956 сыл олунньу 12-13 күннэригэр стадиоҥҥа «Спартак» павильонугар Саха сиригэр көҥүл тустууга бастакы улахан күрэхтэһии буолбута. Тустуу сүрүн дьүүллээччитинэн Николай Николаевич Тарскай буолбута. Онтон сүрүн суруксутунан, куораттааҕы спорт кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Иннокентий Гаврилович Игнатьев үлэлээбитэ. Кини бу күрэхтэһиини тэрийэн, иилээн-саҕалаан ыыппыта. Кыайбыт дьоҥҥо дипломнары, бирииһи барытын кини туттарбыта. Онон, көҥүл тустуу бастакы хардыылары оҥороругар лаппа үтүөлээх-өҥөлөөх киһи.

Иннокентий Гаврилович 1960-62 сылларга Алдан оройуонун Райсоветын бэрэссэддэтэлинэн талыллан үлээбит кэмнэригэр кыһыл көмүс, сүлүүдэ промышленностарын сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын киллэрсибитэ.

Иннокентий Гавррилович Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтин бастакы солбуйааччытынан үлэлиир сылларыгар культура эйгэтигэр республика интириэһигэр ССРС уонна РСФСР Министрдэрин Сэбиэттэрин уурааҕын ылыннаран Саха музыкальнай уонна драматическай театрдарын, музыкальнай училище дьиэтин, пионердар дыбарыастарын тутууларын ситиспитэ. А.С. Пушкин аатынан Республиканскай библиотека саҥа корпуһа үлэҕэ киирбитэ, “Лена” кинотеатр оҥоһуллубута, П.А.Ойуунускай аатынан Музей-Дьиэ тутуллубута. Кини быһаччы кыттыытынан сахалар улуу олоҥхобут “Ньургун Боотур” нууччалыы тылбаастаммыта, Саха сирин культуратын күннэрин ССРС араас куораттарыгар уонна дойду биллиилээх суруйаччылара, художниктара, артистара, киэҥник биллэр айар коллективтар кыттыылаах “Нуучча культуратын күннэрин”  Саха сиригэр ыытыы олохтоммута. Иннокентий Гаврилович салалтатынан Саха Республикатыгар уопсай орто үөрэхтээһин соруктара толоруллубуттара.

1972сыллаахтан Саха сирин Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтин салайбыт сылларыгар  Саха эрэ сиригэр буолбакка бүтүн Советскай Союз экономическай сайдыытыгар сүҥкэн улахан суолталаах баараҕай тутуулары ыытыыга ССРС уонна РСФСР правительстволарын уураахтара тахсыытыгар уонна ону олоххо киллэриигэ дьаныһан туран үлэлээбитэ:
«О создании Южно-Якутского территориально-производственного комплекса на базе Нерюнгринского месторождения угля», «О строительстве железнодорожной линии Беркакит-Томмот-Якутск», «О развитии агропромышленного комплекса Якутии», “О развитиии городского хозяйства г.Якутска”.

Иннокентий Гаврилович норуоттар икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыыларга, норуот хаһаайыстыбатын бары салааларын ситиһиилэрин пропагандалааһыҥҥа, үөрэхтээһин, наука, культура, доруобуйа харыстабылын, физкультура уонна спорт сайдыыларыгар сыаната биллибэт кылаатын киллэрбитэ.
Иннокентий Гаврилович 1992 сылтан, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыаҕыттан Республика общественнай олоҕор активнайдык кыттара. Ол курдук Саха сирин Бастайааннай бэрэстэбиитэлэстибэтин уонна Российскай Федерация Президенин истэринэн үлэлиир ветераннар Сэбиэттэрин салайбыта. Хотугу улуустары хааччыйар «Эрэл» аһымал фонда Попечителлэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ этэ.

Иннокентий Гаврилович Саха сирин спордугар биир умнуллубат туһатынан 1976 сыллаахха ыытыллыбыт Олимпийскай оонньууларга Роман Дмитриев, Павел Пинигин, Александр Иванов көҥүл тустууга Советскай Союз олимпийскай хамаандатыгар киириилэригэр кэпсэтиитэ. ССРС спордун саалайааччыта, ССРС Олимпийскай комитетын бэрэссэдээтэлэ Сергей Павлович Павлов бииргэ үөрэммит табаарыһа этэ. Киниэхэ Иннокентий Гаврилович саха уолаттара ситиһиилээхтик кыттыахтара, олимпийскай мэтээли аҕалыахтара диэн мэктиэлээбит. Онон үс саха уола кыһыл көмүс уонна икки үрүҥ көмүс мэтээллэри аҕалбыттарын билэбит.

Иннокентий Гавпилович төрөөбүт улууһугар, нэһилиэгэр өрүү көмөлөһөрө.Майаҕа таас баанньык, таас орто оскуола дьиэтэ тутуллуутугар, Хараҕа кулууп уонна оскуола тутуллуутугар үбү көрдөрүүгэ, республика тутуулларын былааныгар киллэриигэ көмөлөспүтэ.

 

Үлэтин карьерата

Дьокуускайдааҕы педагогическай училище преподавателэ  ‒ 1954 – 1955 с,с.

Саха АССР Министэрдэрин Сэбиэтин физическэй культурҕа уонна

спортка комитетын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы ‒  1955 с.

Дьокуускай куораттааҕы депутаттар ситэриилээх комитеттарын

физкультураҕа уонна спортка комитетын бэрэссэдээтэлэ   ‒   1955 – 1956 с.с.

Комсомол Дьокуускай куораттааҕы комитетын сэкиритээрэ, I сэкиритээрэ ‒  1956 – 1959 с.с.

Партия уобаластааҕы комитетын пропагандаҕа уонна агитацияҕа

отделын сэбиэдиссэйин солбуйааччы  ‒   1959 – 1960 с.с.

Партия Киин Комитетын үрдүкү партийнай оскуолатын истээччитэ  ‒  1960 – 1962 с.с.

Партия уобаластааҕы уонна Дьокуускай куораттааҕы комитетын

полититческай сырдатыыга Дьиэтин сэбиэдиссэйэ ‒ 1962 – 1963 с.с.

Алдан оройуонун депутаттарын сэбиэтин ситэриилээх комитетын

бэрэссэдээтэлэ  ‒  1963 – 1965 с.с.

Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы

солбуйааччы ‒ 1965 – 1972 с.с.

Саха АССР Министрдэрин Сэбиэтин Российскай федерация

Министрдэрин Сэбиэтигэр Бастайааннай Бэрэстэбиитэлэ ‒  1972 – 1992 с.с.

Саха АССР Үрдүкү сэбиэтин сэттэ ыҥырыыга депутата  ‒   1962 – 1992 с.с.

ССРС норуодунай депутата   ‒   1989 – 1991 с.с.

 

Бочуоттаах ааттара:

Саха Республикатын Бочуоттаах гражданина

Москва куорат Бочуоттаах гражданина

Алдан оройуонун Бочуоттаах гражданина

Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Бочуоттаах гражданина

Хара нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина

Российскай Федерация культуратын үтүөлээх үлэһитэ

Саха республикатын норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ

 

Наҕараадалара:

“Бочуот Знага”орден үс төгүллээх кавалера

«1941-1945 Аҕа дойду улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээл.

Элбэх үбүлүөйүнэй мэтээллэр.

РСФСР, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэттэрин Бочуоттуур грамоталара.

Саха Республикатын Президенин, Үрдүкү сэбиэтин Бочуоттуур грамоталара.