Бэйэни салайыныыга боломуочуйалар бэрилиннилэр

Улууспутугар тыа хаһаайыстыбатын салгыы сайыннарыыга саҥа күүһүнэн 2024 сыл сэтинньи 27 күнүгэр Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар ылыммыт  «Тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарааччыларын өйөөһүҥҥэ сорох судаарыстыбаннай боломуочуйалары олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар биэрии туһунан» Сокуона буолар.

Бу саҥа Сокуон урут үлэлии сылдьар 881-3 N639 IV, 15.12.2010 с. Сокуоҥҥа уларытыы быһыытынан киирдэ.

Үүммүт 2025 сыл бүддьүөтүн быһыытынан тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 15,3 млрд солкуобай көрүллүбүтэ. Онтон 8,8 млрд солкуобай субвенция, ол аата анал туттуллар тус сыаллаах-соруктаах үп буолар. Бу үп 15 араас хайысхаҕа 3 тус сыаллаах ыстатыйаларынан туттуллуохтаах: тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытын өйүүргэ, кыра кыамталаах тыа хаһаайыстыбатын тутууларын ыытыыга, эбэтэр баары тупсаран оҥорууга, тыа хаһаайыстыбатын матырыйаалынан – тиэхиньикэнэн хааччыйыыны тупсарыыга. Сокуон этэринэн, көрүллүбүт үп туттуллар сүрүн хайысхаларынан биһиги улууспутугар буолаллар: дьон бэйэлэригэр сүөһүнү ииттиилэрэ, ынах сүөһү, сылгы, сибиинньэ иитиитэ, оҕуруот аһын, хортуоппуйу, бурдугу үүннэрии уонна ылыллыбыт тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын аска-үөлгэ кубулутуу, харайыы-хаһааныы.

Үбү ханна ыытарын, тугу уһулуччу тутан сайыннарыахтааҕын, көдьүүстээх түмүгү ылыахтааҕын улуус бэйэтэ быһаарар, кэскиллээх боппуруостарын көрөр, субсидия ставкаларын, категорияларын уонна тиийиэхтээх аадырыстарын чопчулуур. Маныаха суоттааһын ааспыт сыл көрдөрүүлэригэр олоҕурар, урукку курдук үс сыл көрдөрүүтэ ирдэммэт буолла. Ону таһынан 50 төбөҕө диэри хотоннору, сайылыктары тутууну, 200 тоннаҕа диэри оҕуруот аһын, хортуоппуйу харайар тутуулары улуус бэйэтэ быһаарар.

Ол иһин бу күннэргэ саҥа киирбит боломуочуйалар ирдэбиллэрин, тутулларын уонна нуормаларын олоххо киллэриигэ улахан үлэ туһуланар. Сайдар хайысхалары чопчулааһын, онно нэһилиэнньэни кытта үлэ, аһаҕас истиилэр, этиилэри хомуйуу тэтимнээхтик ыытыллыахтаах.

Уопсайынан, тыа хаһаайыстыбатын өйүүргэ туһуламмыт Сокуон, үбүлээһин саҥа ньымалара хас биирдии исписэлиистэн уонна салайааччыттан мындыр үлэни ирдиир. Дьэ, оччоҕуна улууска 2025 сылга көрүллүбүт 604699 тыһыынча солкуобай, ол иһигэр чааһынай бас билии сүөһүтүн көрүүгэ 162357 тыһыынча, сүөһү, сылгы, сибиинньэ иитиитигэр, оҕуруот аһын, хортуоппуйу, бурдугу үүннэриигэ 67380 тыһыынча, үүтү, эти оҥорууга уонна астааһыҥҥа 308198 тыһыынча солкуобай үп көдьүүстээхтик туһаныллыахтаах, боломуочуйа бэйэбитигэр бэриллибитэ туһаны эрэ аҕалыахтаах. Ити, биллэн турар, күүстээх үлэҕэ турунууну, түмсүүнү барыбытыттан эрэйэр. Оччоҕуна эрэ Ил Дархан 2024 сыл кулун тутар 28 күнүгэр таһаарбыт ыйааҕын толорууга, бэриллибит боломуочуйалартан көдьүүһү ылыыга, улууска биллэриллибит Тыа хаһаайыстыбатын сылларын ситиһиилээхтик түмүктээһиҥҥэ, бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйатын остуолбутугар биллэрдик элбэтиигэ тиийиэхпит.

Василий Эверстов,

норуот дьокутаатын Ю.М.Николаев уопсастыбаннай көмөлөһөөччүтэ.