Кулун тутар 2 күнүгэр Балыктаахха олохтоох култуура дьиэтигэр «Тыа сирэ ‒ ис турук биһигэ» диэн ааттаах ис турукка үөрэх-дьарык,сахалыы сиэр-туом, санаа атастаһыыта өрөспүүбүлүкэ таһымнаах түһүлгэтэ тэриллэн ыытылынна.
Дьокуускайтан, Ньурбаттан, Амматтан, Чурапчыттан, Тааттаттан, Уус Алдантан, Майаттан, Бэстээхтэн, Хорообуттан, Төҥүлүттэн, Дойдуунускайтан,Маттаттан элбэх саха куттаах, билиигэ-көрүүгэ тардыһыылаах ыалдьыттар киэҥ саалаҕа тоҕуоруһа муһуннулар. Сарсыардаттан култуура дьиэтигэр ыраахтан-чугастан айаннаан кэлбит ыалдьыттары өбүгэбит саҕаттан илдьэ кэлбит сиэрбитинэн «Арчы» түмсүү (сал. Рожина Н.Ф.) саха мааны аһынан алгыстаах алаадьынан,быырпаҕынан үөрэ-көтө күндүлээтилэр.
Балыктаахтар биир дойдулаахпыт үрүҥ ойуун, алгысчыт, бөлүһүөк Кулан Хаан кэлбит дьону саалаҕа мунньан сахалыы сиэр-туом иннинэ өбүгэлэрбититтэн көҥүл ылан,мустубут дьону ис туругу иһиллэнэн,наҕылыйан-холкутуйуу туругар киллэрэн аал уоту оттон-аһатан алгыс сиэрин-туомун толордо, арчылаата.
Салгыы тэрээһин эр дьоҥҥо уонна дьахталларга аналлаах түһүлгэлэрэ тус-туһунан икки сиринэн, эр дьоҥҥо култуура дьиэтигэр, дьахтар аймахха оскуолаҕа тэриллэн ыытылынна. Далбар Хотуттарга «Айылҕа, Сир Ийэ, тыа сирэ-аныгы кэмҥэ оҕону, ыччаты, эдэр дьону тыа сириттэн тэйиппэт, айылҕаттан араарбат туһугар» диэн билиҥҥи кэмҥэ баар кыһалҕаларбыт туһунан санаа атастаһыылаах сэһэргэһиини Евдокия Решетникова иилээн-саҕалаан ыытта. Эр дьоҥҥо «Арчыланыы, сэһэргэһии, ис турукка дьарык» өйдөбүлү, бэйэтин мындыр көрүүлэрин Кулан Хаан үллэһиннэ.
Күнүскү омурҕан кэнниттэн эр дьоҥҥо «Уол оҕо, эр киһи үлэттэн толлубат буоллаҕына дьиҥ күүстээх туруктанар» диэн аһаҕас кэпсэтиини Егор Кирсанов тэрийэн ыытта .
Ол кэмҥэ оскуола аактабай саалатыгар дьахталларга, ийэлэргэ-эбэлэргэ «Арчыланыы, сэһэргэһии, ис турукка дьарык» практическай дьарыгы Кулан Хаан ыытта. Мустубут ийэлэр-эбэлэр ис санааларын үллэһиннилэр.
Онтон бары түмсэн култуура дьиэтигэр бу күҥҥэ ыытыллыбыт «Тыа сирэ ‒ ис турук биһигэ» тэрээһин тула санаа атастаһыыта ыытылынна, элбэх киһи бэйэтин тус санаатын-көрүүтүн аһаҕастык эттэ. Өрөспүүбүлүкэ таһымнаах көрсүһүү түһүлгэтигэр аат ааттаан элбэх киһи кэлбитэ көрөргө астык, олус туһалаах тэрээһин буолла. Кулан Хаан улахан үлэни, үөрэтиини ыыта сылдьарыттан биир дойдулаахтара астынабыт, киэн туттабыт. Балыктаахпыт туонатыгар ыытыллыбыт тэрээһин түһүлгэтэ күн үҥкүүтэ ‒ оһуокайынан өрө көтөҕүллүүлээхтик түмүктэннэ. Бү күн Дьокуускайтан «Айар» кинигэ кыһата атыы-эргиэн дьаарбаҥкатын тэрийэн үгүс киһи кинигэ, араас атыыттан табаар атыылаһан бардылар.
Мария Захарова. Балыктаах
