Хорообут нэһилиэгэр халытан нүөлсүтэр ситим биир өлгөм үүнүүлээх алааһыгар быйылгы күүлэй Арассыыйаҕа педагог уонна настаабынньык, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Үлэ, улууска Тыа хаһаайыстыбатын сылларыгар, Саха сиригэр физкултуура хамсааһынын 100 сылыгар ананна. Аһаҕас күрэхтэһии үрдүк таһымнаахтык ыытылынна.
Улуус уонна Хорообут нэһилиэгин дьаһалталарын, улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управленпиетын сүрүннээһиннэринэн халытан нүөлсүтүллэр иэнэ 348 гаа буолар, суруйааччы Дмитрий Таас төрөөбүт-үөскээбит Атах Бүтэй алааһыгар тэрилиннэ. Манна ууну хаайар уонна үрэххэ төттөрү түһэрэр төрдүс шлюз-регулятор 1985 сылтан үлэлэтиллэр. Ходуһа ото хойуутук өрө анньан, хотуур тутуурдаахтары атырдьах ыйын 4‒5 күннэригэр күөх быйаҥынан долгуннура көрүстэ.
Тэрээһинин кэлбит кыттааччылар, ыалдьыттар үчүгэйинэн сыаналаатылар. Бириистэр да ботуччулар буоллулар, улуус дьаһалтата, «Ситим» муниципальнай тэрилтэ, тыа хаһаайыстыбатын, успуорт, култуура, үөрэх, социальнай бэлиитикэ управлениелара, улуустааҕы биисинэс-инкубатор, хаһаайыстыбалар, биирдиилээн дьон туруордулар. Кыттааччылар ас-үөл үрдүгэр сырыттылар. Хорообут нэһилиэгин олохтоохторо, сис хаһаайыстыба үлэһиттэрэ (салайааччы Валерий Колосов) ыалдьыттарын итии миининэн, эмис этинэн, арыылаах алаадьынан хатаҕалаатылар. Муохтаах Эбэ сарсыардааҥы соботун сиэттилэр, миинин иһэртилэр.
Күүлэйгэ Хаҥаластан, Намтан, Амматтан, Дьокуускай куораттан уонна улууспут нэһилиэктэриттэн Хорообуттан, Майаттан, Маттаттан, Төхтүртэн, Төҥүлүттэн, Хараттан, Мэлдьэхситтэн, Дойдуттан, Павловскайтан кытыннылар. Ыраахтан анаан-минээн кэлбит Белоруссияттан ыалдьыппыт, 18 саастаах ыччат Ярослав Архипов бэрт көхтөөхтүк кытынна. Күүлэй бочуоттаах ыалдьыттарынан юридическай наука хандьыдаата, юстиция генерала, үһүс кылаастаах советнига Иван Корякин, СӨ Тыа хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин үүнээйини үүннэриигэ, мелиорацияҕа уонна материальнай-техническэй хааччыйыыга департаменын салайааччыта Вячеслав Гаврильев, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, хотуур маастара, от охсуу уһуйааччыта Василий Титов, биллэр спортсмен, салайааччы, байыаннай дьайыыттан кэлбит Владимир Шарин буоллулар. Бэһис сылын үлэ төрүт дьарыктарыгар сайыҥҥы лааҕыры үлэлэтэр, от охсууга уолаттары уһуйар Дорҕоон Дохсун Ворогушин уһуйуллааччыларын кытыннара аҕалбытын улуус баһылыга Дмитрий Тихонов бэлиэтээтэ. Кинилэр ортолоругар бэһис сылын кыттар Эрсан Сыроватскай баар. Дмитрий Иванович тэрээһин аһыллыытыгар улуус иннигэр 44 тыһыынча туонна оту оттоон, 18 тыһыынча сүөһүнү, 16 тыһыынча сылгыны кыстыкка киллэрэр сорук турарын эттэ.
1,5 тыһыынчаттан тахса сүөһүнү, 1,4 тыһыынчаттан тахса сүөһүнү иитэр, сэттэ бааһынай хаһаайыстыбалаах, «Хорообут» курдук өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр плем-хаһаайыстыбалаах, 800-тэн тахса киһилээх нэһилиэк дьонун аатыттан олохтоох баһылык Гаврил Бродников ыалдьыттарын эҕэрдэлээтэ.
Күүлэйгэ саастарынан арааран кытыннардылар. Уопсай тэрээһиҥҥэ туһааннаах управление исписэлиистэрэ, кылаабынай агроном, күрэхтэһии сүрүннүүр сэкирэтээрэ Василий Бурнашев үлэлээтилэр. 37 кыттааччы: 22 күүстээх уонна 11 кэрэ аҥаар сэрэбийинэн охсор сирдэригэр тигистилэр.
Олохтоммут быраабыланан, бастаан норуот дьокутаата, биллиилээх тутааччы, салайааччы Александр Романов кэриэһигэр 100 миэтэрэҕэ от охсон куоталаһыы ыытылынна. 6 киһи кытынна. Моорук нэһилиэгин ыччата Иван Тихонов үөс батааска биэрбэккэ маҥнайгыттан инники түһэн, биэтэккэ 7 мүнүүтэ 39 сөкүүндэнэн кэлэн бастаата. Иккис буолбут Хаҥалас улууһун Ойуттан сылдьар Кузьма Острелин 12 мүнүүтэ 54 сөкүүндэнэн кэллэ. Үһүс кэлбит Ярослав Архипов бириэмэтэ 13 мүнүүтэ 33 сөкүүндэ буолла. Ярослав арыый сыппах хотуурун ылан үһүс кэлбитин эттэ, от охсо үөрүйэх эбит. Булчут, балыксыт, сүүрүүгэ Белоруссия успуордун маастарыгар хандьыдаат.
Наҕараадалары баһылык Дмитрий Тихонов, норуот дьокутаата Андрей Находкин, Тыа хаһаайыстыбатын министиэрстибэтиттэн департамент салайааччыта Вячеслав Гаврильев туттартаатылар. Улуус дьаһалтатын Бочуотунай грамотатын уонна Махтал суругун Мөҥүрүөн нэһилиэгин дьокутаата, күүлэй кыттааччыта Раиса Маркова, «Хорообут» хаһаайыстыба тырахтарыыһа Спартак Винокуров уонна мэхээньигэ Данил Петров, парламент бэрэссэдээтэлин Махтал суругун хаһаайыстыба осеменатора Михаил Егоров, СӨ Бэрэссэдээтэлин солбуйааччытын Махтал суругун успуорт управлениетын сүрүннүүр исписэлииһэ, биллэр гиирэһит Виталий Пестряков, СӨ тыа хаһаайыстыбатын туйгуна бэлиэни Афанасий Борисов бааһынай хаһаайыстыбатын кылаабынай буҕаалтыра Варвара Борисова, СӨ Тыа хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин Махтал суругун күрэхтэһии сүрүн судьуйата, төрүт көрүҥнэр улуустааҕы ассоциацияларын толорооччу дириэктэрэ Дмитрий Сидоров туттулар.
Хотуурдар кылааннара килбэҥнэһэннэр, бэлиэ бэриллэрин кытта, 12 аҥаар чаастан оту охсуу саҕаланна. Араас оттоох сирдэр түбэстилэр. Сорохтор хойуу, сорохтор кытаанах оттооххо. Дорҕоон Дохсун алта хотууру солбуһуннара сылдьан таптайбытын кэпсээтэ. Эр дьоҥҥо гаа уон гыммыт үһүгэр, дьахталлар уонна оҕолор гаа уон гыммыт иккитигэр оҕустулар. Саамай кыра саастаах кыттааччынан Амма Эмиһиттэн Тимофеевтар аччыгыйдара, уон саастаах Матвей буолан кыракый хотуурун тыаһатта. Күрэхтэһии ыытыллар бириэмэтэ ортотугар да тиийэ илигинэ, Иван Тихонов 2 чаас 17 мүнүүтэ 21 сөкүүндэ охсон 0,3 гаатын бүтэрбитин туһунан сурах тарҕанна.
Күүлэй күрэхтэһиитэ бүтэн, сүрүн түмүктэрин иһитиннэрии иннинэ, эр дьоҥҥо хапсаҕайга уонна дьахталларга 60 миэтэрэҕэ сүүрүүгэ кыттар баҕалаахтарга күрэхтэһиилэр түргэнник ыытылыннылар. Күүлэй кыттыылаахтарын эрэ ортотугар. Хапсаҕайга 5 киһи сурутта. Эмис уола Тихон Тимофеев Иван Тимофеевы уонна убайын Авдей Тимофеевы кыайталаан бастаата. Ярослав Архипов, онон, үһүс миэстэҕэ тигистэ. Сүүрүүгэ 4 кыттааччыттан биллэр от охсооччу, Төхтүртэн Сардаана Окорокова бастаан балтыларын кэннигэр хаалларда.
Анал ааттар туттарылыннылар. Саамай саастаах кыттааччынан Хорообут нэһилиэгиттэн 78 саастаах Мария Моисеева ааттанан, хомсомуол бэлиэтин хаһаайына, 1986 с. күүлэй кыайыылааҕа Илья Бугаев аатынан бирииһи тутта. Эрэллээх эдэр кыттааччынан «Авдейдартан» Матвей Тимофеев ааттанна. Ыраахтан сылдьар ыалдьытынан Ярослав Архипов ааттанан, улуус дьаһалтатын бирииһин ылла. Ыраас суоллаах охсооччу быһыытынан Төҥүлүттэн Анна Харитонова талыллан. 2017‒2021 сылларга нэһилиэги салайбыт, 1988 сыллааҕы күүлэй кыайыылааҕа, СӨ тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Прокопий Плотников аатынан бирииһи тутта. Улуус үөрэҕин управлениетыгар таһаарыылаахтык үлэлээбит Андрей Тобонов саамай эдэр саастаах кэрэ аҥаарга анаабыт 10 тыһыынча солкуобай бирииһин бииргэ төрөөбүт быраата Иннокентий Тобонов Эмистэн Александра Тимофееваҕа туттарда.
Сүрүн түмүктэри иһитиннэрэр түгэн үүннэ. Эдэр уолаттарга Хаҥаластан Виталий Николаев бастаан таҕыста. Матта уола Александр Протопопов иккис, Майаттан Эрсан Сыроватскай үһүс миэстэ буоллулар. Бу бөлөххө тохсуо этилэр. 18‒39 саастаах биэс кыттааччыттан Иван Тихонов бастыан бастаата. Эмистэн күүлэйдэргэ көхтөөхтүк кыттар Тимофеевтартан Авдей Тимофеев иккис миэстэлэннэ. Ыалдьыппыт Ярослав Архипов үһүс миэстэ өттүк харалаах дойдулаата. 40‒54 саастаахтарга Нөмүгүттэн Иннокентий Тобонов кыайыылаах таҕыста. Иккис миэстэни Нам Үөдэйиттэн Леонид Зырянов уонна үсүһү Хаҥаластан Кузьма Острелин ыллылар. 55-тэн үөһээ саастаах 5 күүстээх аҥаардартан Дойду хотуурдааҕа Афанасий Сивцев бастаан, «Хорообут» хаһаайыстыба борооскутун хаһаайынынан буолла. Хаҥаластан Герман Готовцев иккис, Амматтан Василий Прохоров үһүс миэстэлэри хааччыннылар.
18‒35 саастаах 4 кэрэ аҥаартан Дьокуускайтан кэлэн кыттыбыт Августина Ноговицына күүлэй бастыҥ от охсооччутунан буолла. Амматтан Александра Тимофеева иккис миэстэни, Мэлдьэхситтэн Светлана Иванова үһүс миэстэлэри ыллылар. 35‒49 саастаахтарга Төхтүр биллэр от охсооччута Сардаана Окорокова бастаата, Павловскайтан Надежда Авелева иккис миэстэни ылла, дойдутун Хорообут туһугар киирсибит Калиса Окоемова үһүс миэстэлэннэ. 50 уонна онтон үөһээ саастаахтарга алтыа этилэр, Мэлдьэхситтэн Октябрина Шарина кыайыы кэһиилээх дойдулаата. Төҥүлүттэн Анна Харитонова иккис миэстэни ылан, сатабыллаах үүнээйи үүннэрээччи эрэ буолбакка, үөрүйэх от охсооччу буоларын өссө төгүл бигэргэттэ, Хорообуттан Варвара Колесова үһүс миэстэни хааччынна.
«Күүлэй–2023» илии хотуурунан от охсууга күрэхтэһии тэрээһиниттэн кыттааччылар да, ыалдьааччылар да бэркэ астынан, тото-хана аһаан, хотуур бырааһынньыгар дуоһуйа сылдьан тарҕастылар. Халлаан да анаабыт курдук туран биэрдэ. Ити курдук «Хорообут» хаһаайыстыба ходуһатын балачча иэнэ илии хотуурунан охсулунна.
Аркадий ИННОКЕНТЬЕВ.
