Мэҥэ Хаҥалас улууһугар тыа хаһаайыстыбатын үһүс сыла. Бу салааҕа өрөспүүбүлүкэ, улуус салалталарын өттүттэн хаһаайыстыба тэринээччилэргэ өйөбүл баар.
Тараҕай нэһилиэгин Араҥас учаастагар сэбиэскэй кэмҥэ “Оскуола – Үлэ – Үрдүк үөрэх” дэбииһинэн салайтаран ыччат-комсомольскай пиэрмэ ньиргиччи үлэлээбитэ. Дьалхааннаах 90-с сылларга сопхуостар эстэннэр, күргүөмнээх үлэ-хамнас тохтоон турбута. 2023 с. олохтоох ыччат Роман Герасимов саҥа хотон тутан, өтөхсүйэн турбут сир иккис тыынын ылан, түптэ күөх буруота унаарбыта, ынах маҥыраан, бостуук сайдыыр саҥата сатараан, оҕо-аймах чуопчааран, тыа сирин олоҕо сэргэхсийэ түспүтэ. Билигин Роман Романович “Араҥас” уонна “Якутнацпродукт” тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтииптэрин тэҥинэн тэрийэн, сыллата үлэтин хайысхатын кэҥэтэн иһэр.
Олортон биирдэстэрин, “Араҥас” кэпэрэтиип үлэтиттэн сырдатыам. Манна саҥа хотоҥҥо 102 ыанар ынах кыстаан турар. Хотон аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир толору хааччыллыылаах, мэхэньисээссийэлээх: гааһынан оттуллар оһохтоох, душтаах, ванналаах, туалеттаах, аһыыр, үүт сойутар хостордоох, ынахтары аппараатынан ыыллар. Сылаас, сырдык, киэҥ-куоҥ хотоҥҥо үлэлиир төһөлөөх үчүгэй буолуой…
Нэһилиэк аайы сүөһүлэрин-астарын тутан олорор аҕам саастаах дьон бааллар. Кинилэр саастарын тухары дьарыктаммыт төрүт дьарыктарын сүрэхтэрин баҕатынан илдьэ сылдьаллар. Ол эрээри айылҕаны утары барбаккын, сүрэх баҕатын сүһүөх кыайбат буолан иһэрэ баар. Маныаха маннык кэпэрэтииптэр бааллара нэһилиэккэ сүөһү-ас ахсаана энчирээбэтигэр күүс-көмө буолар. Тараҕай нэһилиэгин 12 кырдьаҕас ыалларын сүөһүлэрэ Араҥас пиэрмэтигэр көрүүгэ-истиигэ тураллар.
Ыанньыксыттарынан Елена Сокольникова, Саина Аржакова, Наталья Черноградская, тырахтарыыһынан уонна нуормаһытынан Игнат Рожин үлэлииллэр. Елена Сокольникова, Саина Аржакова ыанньыксыттыылларын сэргэ үүт тутааччынан эмиэ үлэлииллэр. Сүөһү-ас туруга үчүгэй. Билигин 8 ынах төрөөн турар. Ньирэйдэр этэҥҥэлэр, суосканан аһыыллар. Элбээтэхтэринэ ньирэй көрөөччү киириэхтээх. Күн өрүү-өрүү олохтоох собуокка 100-тэн тахса киилэ үүтү туттараллар. Сүөһүлэр дьиэҕэ уулуулларыгар автопоилка үлэлиир, ноһуомнара транспортерунан барар. “Беларус” тыраахтар отторун киллэрэр, ууларын баһар, ноһуомнарын таһаарар. Отторо-мастара тиийэр, эбии аһылыкка кэрэхсээн Кэмпэндээйи тууһун салаталлар, Алтай бурдугун сиэтэллэр. Маны таһынан, 2 сибиинньэ, 20-чэ куурусса итиэннэ кустар иитиллэн тураллар. Үлэһиттэр сарсыарда 4-5 чаастан пиэрмэҕэ кэлэн үлэлэрэ саҕаланар. Бу кинилэр туһааннаах үлэлэригэр үрдүк эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһалларын көрдөрөр. Этэргэ дылы, айахтаах элбэх, барыларын аһатыахха диэтэххэ, тус-туһунан аһылыктаах, тус-туһунан көрүүлээх кыыллар буоллаҕа. Билигин сүөһүгэ маассабай төрүөх кэмэ саҕаланан, түүн кытары кэтээн көрөллөр.
Саҥа хотон толору мэхэньисээссийэ буоллаҕына, 122 субан сүөһү турар аарка хотон эргэ. Бу үлэлээбэккэ турбут хотон 2008 сылтан сөргүтүллэн үлэлиир. Манна барыта илии үлэтэ. Бу ыарахан үлэни күүстээх аҥардар Николай Скрябин, Владимир Герасимов, Константин Дьяконов кыайа-хото туталлар.
Ити курдук, араҥастар икки пиэрмэнэн бары биир сүбэнэн үтүө суобастаахтык үлэлииллэр.
Үлэһиттэр икки түөртүү кыбартыыралаах гааһынан сылытыллар уопсай дьиэлэргэ олороллор.
Араҥастар сайынын Лампаҕа сайылыы көһөллөр. Онно саҥа титиик, үлэһиттэр олороллоругар түөрт кыбартыыралаах уопсай дьиэ тутуллубут. Бу курдук үлэһит дьону өйүүр, табыгастаах үчүгэй усулуобуйа оҥоһуллан иһэрэ дьону үлэҕэ көҕүлүүр төһүү күүс буолар.
“Араҥас” кэпэрэтиип үлэтин-хамнаһын миэхэ биригэдьиир Леонид Васильев сырдатта. Кини Төҥүлүтээҕи тыа хаһаайыстыбатын идэлэригэр үөрэтэр техникумҥа үөрэнэн тракторист-машинист идэтин ылбыт. Кэргэнэ, Амма улууһун Бөтүҥүттэн төрүттээх Ульяна Ивановна олохтоох “Кэскил” уһуйааҥҥа иитээччинэн үлэлиир. Васильевтар дьиэ кэргэн 3 оҕолоохтор. Мирослава 7-с, Виолетта 6-с кылааска үөрэнэллэр, 4 саастаах Дьулустаан уһуйаан иитиллээччитэ. Леонид, Ульяна Васильевтар кэтэх хаһаайыстыбаларыгар 13 төбө сүөһүлээхтэр. Сүөһү-ас иитиитэ тыа сирин дьонун тыын боппуруоһа буолар. Бэйэни доруобай аһынан хааччынарга итиэннэ үүнэр көлүөнэни үлэҕэ-хамнаска такайар дьарыкка эдэр ыал ылсан үлэлиириттэн киһи үөрэр.
Уол Табаҕа эти-үүтү дэлэтэр үлэһит дьонугар-сэргэтигэр тахсыылаах үлэни-хамнаһы, чэгиэн доруобуйаны, дьиэ кэргэттэригэр уйгулаах олоҕу баҕарыллар.
Марелла Баишева.
