Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта, «Аан дойду норуоттарын эпоһа» норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциация вице-бэрэсидьиэнэ Александр Николаевич Жирковка Арассыыйа норуоттарын тылларын харыстаһыыга үлэтин иһин Арассыыйа уопсастыбаннай бириэмийэтин лауреатын аата иҥэрилиннэ.
Бу, Российскай Федерацияҕа олорор омуктар тылларын харыстаһыыга, сайыннарыыга үлэ иһин сыллата иҥэриллэр общественнай бириэмийэни РФ тылга федеральнай агентствота олохтообута. Бириэмийэ уонтан тахса номинацияҕа туттарыллар.
Өрөспүүбүлүкэ парламеныгар сүрүн үлэтин таһынан үгүс сыл устата Александр Жирков Российскай Федерация норуоттарын тылларын-өстөрүн уонна культураларын харыстааһыҥҥа дьоһун кылааты киллэрбит политик, учуонай, общественнай деятель быһыытынан биллэр. Ааспыт үйэ 90-с сылларыттан саҕалаан кини Саха сирин норуоттарын төрөөбүт тылларын уонна культураларын харыстааһыҥҥа ылыныллыбыт Саха Өрөспүүбүлүкэтин бары сүрүн сокуоннарын бэйэтэ көҕүлээн, салайсан, оҥорсон кэллэ, ону таһынан бу эйгэҕэ федеральнай сокуоннар оҥоһуллууларыгар олохтоох, төрүт омуктар интириэстэрин туруорсууга утумнаахтык үлэлэстэ.
Александр Жирков олохтоох омуктар тылларын, фольклордарын, эпическэй нэһилиэстибэлэрин харыстаһыыга улахан үлэни тэрийэн ыытар. Ол курдук, кини көҕүлээһининэн 2014 сылаахха «Аан дойду норуоттарын эпическэй пааматынньыктара» диэн кинигэ серията төрүттэнэн, Россия уонна тас дойдулар норуоттарын эпическэй айымньылара хардарыта тылбаастанан бэчээккэ тахсар буоллулар. Кэнники сылларга бу серияҕа кыргыз улуу эпоһа «Манас», башкир эпоһа «Урал Баатыр», тува эпоһа «Кунан Хара», алтай эпоһа «Маадай Хара» сахалыы тылбаастанан таҕыстылар, билигин турок, казах, хакас омуктар эпическэй айымньылара тылбаастаналлар. Хардары саха норуотун улуу айымньыта «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхо кыргыз, тува, алтай, башкир тылларыгар тылбаастанна, салгыы турок, хакас, казах тылларыгар тылбаастана сылдьар. Нивх норуотун улуу суруйааччыта, нивх литературатын төрүттээбит Владимир Михайлович Санги төрөөбүтэ 85 сааһыгар аналлаах нивх омугун остуоруйаларын, үһүйээннэрин, номохторун хомуурунньугун тылбаастаһан Александр Николаевич 2020 сыллаахха саха, нуучча, эбэҥки, юкагир, английскай, японскай уонна нивх тылларынан таһаартарбыта. Саха улуустарын бастыҥ олоҥхолорун түмпүт «Саха боотурдара» диэн 21 томнаах кинигэ серията бэчээттэнэн тахсарыгар сүрүн тэрийээччи уонна эрэдээктэр быһыытынан үлэлэспитэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин культурнай уонна политическай историятын чөлүгэр түһэриигэ, ааспыт кэмнэр уһулуччулаах политическай, государственнай уонна общественнай деятеллэрин ааттарын тилиннэриигэ, сөргүтүүгэ уонна үйэтитиигэ кэскиллээх, көхтөөх үлэ ыытыллар. Ол курдук, эмиэ Александр Жирков көҕүлээһининэн «Национальная интеллигенция и становление государственности народов Якутии» диэн элбэх томнаах кинигэ серията тэриллэн урукку өттүгэр умнууга сылдьыбыт эбэтэр ситэ сырдатыллыбатах дьон туһунан хас да дьоһуннаах историческай суруйуулар бэчээттэнэн таҕыстылар. 2015 сыллаахха Нью-Йорка А.Н. Жирков туруорсуутунан Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин анал өйөбүлүн ылбыт «Материальная и духовная культура народов Якутии XVII — начала XX вв. в музеях мира» диэн элбэх томнаах академическай каталог төрүттэнэн, билигин үс томҥа Америка Холбоһуктаах Штаттарыгар уонна Европа музейдарыгар баар XVII — XIX үйэлэрдээҕи саха сирин олохтоох омуктарын культураларын кэрэһилиир тыһыынчанан оҥоһуктар толору каталогтара бэчээттэнэ сылдьар. Бу курдук үс кинигэ таҕыста.
Александр Николаевич 120-тэн тахса научнай, литературнай, дойдуну үөрэтэр суруйуулар, ыстатыйалар, кинигэлэр, уус-уран тылбаастар, айымньылар автордара, сүрүн эрэдээктэрдэрэ. Кини көҕүлээбит хас даҕаны научнай-популярнай уонна уус-уран бырайыага Россия уонна Аан дойду таһымыгар таҕыстылар, араас норуоттар тылларын-өстөрүн, духуобунай уонна культурнай нэһилиэстибэлэрин оннунан хаалларыыга саҥа интэриэһинэй хайысхалар быһыытынан ылылыннылар.
С. Васильев
