Куоталаһыы тэрийэн үлэни көҕүлүүллэр

“Тумул” тыа хаһаайыстыбатын производственнай кэпэрэтиибин бэрэссэдээтэлэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Мэҥэ Хаҥалас улууһун, Доллу нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, РФ уонна СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Ст.Аржаков аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Таисия Васильевна Десяткина 2025 сылы хаһаайыстыба кэккэ ситиһиилэрдээх көрсүбүтүн туһунан сырдатта.

Ааспыт 2024 сыл устата үүтү ыаһыҥҥа кэпэрэтиип көрдөрүүтэ үрдүк буолла. Үүттэн үрдүк дохуоту ылыыга хаһаайыстыба хас биирдии үлэһитэ дьулуһан үлэлээтэ. Быйылгы кыстыкка барыта 430 төбө ынах сүөһү кыстаан турар. Хаһаайыстыба билигин 206 ыанар ынахтаах.

“Ынах үүтэ – тылыгар” дииллэрэ баар. Сайыҥҥы өттүгэр элбэх үүтү ыырга бостууктан улахан тутулуктаах. Ыанньык сүөһү бостууктарынан Роман Верховцев, Владимир Егоров, быйылгы кураан сайыҥҥа пиэрмэлэри уу массыыната  өрөөбөккө уунан хааччыйбытын, кэлэктиип хас биирдии үлэһитэ үүт үрүлүччү ыанарыгар үрдүк эппиэтинэстээхтик үлэлээбиттэрин суотугар үлэ-хамнас лаппа үрдүк кирбиини ылары ситистэ диэн бастыҥ үлэлээх хаһаайыстыба салайааччыта Таисия Васильевна киэн тутта кэпсээтэ.

 

Ол курдук, сайыҥҥы 4 ыйга 1-дии ынахтан 1300 киилэ үүтү ыырга эбэһээтэлистибэ тиэрдиллибитин ыанньыксыттар 1585 киилэнэн толорбуттар. “Дьаам” пиэрмэ сайыҥҥы ыйдарга 1-дии ынахтан 1660 кг, Эбэ түгэҕэ сайылык “Эрэл” пиэрмэтэ 1514 кг үүтү ыатылар. Бастыҥ көрдөрүүлээх ыанньыксыттар Саргылана Свинобоева 1 ынахтан сайыҥҥы 4 ыйга 1776 кг, Саргылана Елисеева 1734 кг, Татьяна Десяткина 1706 кг, Антонина Ковлекова 1604 кг үүтү ыатылар.

Кэпэрэтиип 2024 сылга судаарыстыбаҕа 500 туонна үүтү түттарар былааннаааҕын 568 туонна үүтү ыан, былаанын 114 бырыһыан толордо. 1-дии ынахтан ортотунан 2800 киилэ үүт ыанна. Барыта 10 ыанньыксыттан 3 ыанньыксыт биирдии ынахтан 3000-тан тахса киилэ үүтү ыатылар: Саргылана Елисеева 3060 кг, Антонина Ковлекова 3025 кг уонна Саргылана Свинобоева тиҥэһэлэртэн 3290 кг үрүҥ илгэни үрүлүттүлэр. Бары ыанньыксыттар 2500-тэн тахса үүтү ыатылар. Ол иһиттэн Татьяна Десяткина биир ынахтан 2980 кг, Гутнера Кондинская 2800 кг, Ратмира Громова 2717 кг үүтү ыатылар.

Ааспыт сылга аһылык өттүнэн хааччыллыыга Төхтүртэн сир эттэһэн үчүгэй хаачыстыбалаах оту оттообуттар. Тимур Десяткин салайааччылаах комбикорм собуотугар оҥоһуллубут сибиэһэй уонна иҥэмтиэлээх 120 туонна комбикорм бэлэмнэниллибит.

Үүт ыаһыныгар куоталаһыы тэриллибит. Онно пиэрмэлэр икки ардыларыгар СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Антонина Верховцева сэбиэдиссэйдээх “Дьаам” пиэрмэтэ биирдии ынахтан 2903 кг үүтү ыан 1-кы миэстэҕэ тахсан 100000 солкуобай харчынан бириэмийэлэннэ. СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Альберт Громов сэбиэдиссэйдээх “Эрэл” пиэрмэ биирдии ынахтан  2676 кг үүтү ыата.

Сыл түмүгүнэн ыанньыксыттар ортолоругар куоталаһыыга валовойынан элбэх үүтү ыабыт ыанньыксыттарга бириэмийэлэр туттарылыннылар. Татьяна Десяткина 1-кы миэстэни ылан 50000 солкуобай, Ратмира Громова 2-с миэстэни ылан 40000 солкуобай, Саргылана Елисеева 3-с миэстэ буолан 30000 солкуобай харчынан бириэмийэлэри туттулар. Тиҥэһэлэргэ валовой үүтү ыаһыҥҥа туспа куоталастылар. Кинилэр ортолоругар бастаан Саргылана Свинобоева 2024 сыллаах ньирэйинэн бириэмийэлэннэ.

“Дьаам” пиэрмэ сиэмэһитэ, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Зинаида Толстякова, “Эрэл” пиэрмэ сиэмэһитэ Татьяна Громова көрдөрүүлэрэ үчүгэй. Саҥа сылга үктэнээт, 206 ынахтан уонтан тахса ынах төрөөтө. Билигин ньирэйдэри ыанньыксыттар бэйэлэрэ көрөллөр-харайаллар. Ньирэй ахсаана 15-20 буоллаҕына, бастакынан уопуттаах ньирэй көрөөччүгэ Варвара Романоваҕа туттарыллыахтара. Үүт тутааччыларынан Мария Миронова, Дьулус Попов үтүө суобастаахтык үлэлииллэр.

Саас кулун тутартан маассабай төрүөх кэмигэр сиэтэргэ анаан 420 туонна сиилэс угуллубут.

Өрөспүүбүлүкэҕэ симментаал боруодаҕа 3 итиэннэ холмогор боруодаҕа үлэлиир 3 племенной хаһаайыстыбалар бааллар. Симментаал уонна холмогор боруодалар атын боруодаларынан буккуллан, Арассыыйа үрдүнэн аҕыйаабыттара бэлиэтэммит. Онон дойдуга сүтэн эрэр төрүт боруодалары харыстыыр сыаллаах хамыыһыйа тэриллэн үлэлиир.

Бу чэрчитинэн, ахсынньы 11 күнүгэр Москваттан “Национальная ассоциация по сохранению и развитию генофондных пород сельскохозяйственных животных” диэн тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ, тыа хаһаайыстыбатын билимин дуоктара Елена Колдаева уонна кини сэкирэтээрэ, бэтэринээр билимин хандьыдаата, МААО чилиэн-кэрэспэдьиэнэ Ольга Аксенова кэлэн көрөн-истэн барбыттар. Кинилэри тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи племенной холбоһук исписэлиистэрэ арыаллаан аҕалбыттар.

Учуонайдар “Тумул” ТХПК сүөһүлэрэ бөдөҥнөрүн, улахаттарын бэлиэтээн, туруктарын үчүгэйинэн, бэйэлэрин усулуобуйаларыгар эппиэттиир бородууксуйаны биэрэллэр эбит диэн сыаналаабыттар. Хотоннор туруктара үчүгэйин, ырааһын, салгыннааҕын хайҕаабыттар. Онон хаһаайыстыба генофоҥҥа киириэн сөбүн болҕомтоҕо ылбыттар. Ол түмүгэр племхолбоһукка докумуон оҥоруута саҕаламмыт. Тумуллар генофоҥҥа киирдэхтэринэ ыраас хааннаах симментаал боруоданы тутан хааларга өйөбүл улаатарыгар эрэллээхтэр.

Уопуттаах, сатабыллаах салайааччы Таисия Васильевна үлэни-хамнаһы таба дьүөрэлээн тэрийэрин суотугар «Тумул» кэпэрэтиип бары салааҕа мэлдьи үрдүк көрдөрүүнү ситиһэр, тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар бэйэ аһын-үөлүн оҥорууга бастыҥ холобур буолар.

 

Марелла Баишева.