Тыа хаһаайыстыбатын сылыгар
Улууска тыа хаһаайыстыбатын сыла салҕанар. Тыа сирин үлэһит дьоно кыһыҥҥы тымныылары аахсыбакка, биир күн өрөөбөккө үлэлииллэр. Күн ахсын түбүктээх пиэрмэ үлэтин өрө тутан дьарык оҥостон баһылыыллар. Кинилэр баар буолан үрүҥ илгэ, эмис эт, үрдүк хаачыстыбалаах олохтоох ас дэлэйэр.
Балыктаах нэһилиэгин биир бастыҥ ыала Ангелина, Геннадий Говоровтар түөрт оҕону төрөтөн, иитэн, үлэһит оҥортообуттар. Оҕолор номнуо бары ыал буолан, төрөппүттэр билигин сиэн тапталыгар угуттаналлар. Геннадий Красноярскай кыраай Дивногорскай куоратыгар ойуур хаһаайыстыбатын үөрэҕин бүтэрэн, дойдутугар өр сыл лесхозтаабыт. 2005 сылтан сылгынан барар сыаллаах бааһынай хаһаайыстыба тэриммит. Уолаттарын кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ сыһыаран, сайын оттотон, кыһын батыһыннара сылдьан сылгы аһатан, кырыалатан, далларын ыраастаан үлэҕэ үөрэппит, такайбыт. Уолаттар кыра саастарыттан оннук иитиллэн, ханнык да үлэттэн чаҕыйбат үлэһит дьон буола улааппыттар. Улахан уолаттар Николай, Ньургун атын идэни талбыт эбит буоллахтарына, кыра уол аҕатын туйаҕын хатаран, кини дьыалатын салҕаабыт.
Ыал кыра уола Дьулустаан кыратыттан сүөһүгэ-сылгыга олус чугаһа. Улааттахпына улахан кэтэх хаһаайыстыба тэриниэм диэн ыра санаа оҥостон, ыраас илиискэ ньирэй, ынах, сылгы манан сылдьыахтара диэн бэл хотон бырайыагын уруһуйдуур эбит. Иитэр сылгыларын оскуола сааһыттан бэйэтэ баҕаран туран, кэтээн-чинчийэн барбыт. Сылгыны боруодатыттан саҕалаан араас өттүттэн үөрэтэн, интириэһиргээн, саҥаттан-саҥаны арыйан элбэх дакылаат суруйбут. Бастакы уһуйааччыта суруйааччы, преподаватель Гавриил Адамов. Үөрэммит Балыктааҕын оскуолата-агро хайысхалаах буолан араас таһымнаах кэмпириэнсийэлэргэ кыттан, миэстэлэһэн, Россияҕа тиийэ бастаабыт.
Дьулустаан тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктаммыта алтыс сылыгар барбыт. Кини оскуоланы бүтэрээт предприниматель буолбут. Тыа хаһаайыстыбатын техникумун сири үөрэтэр салаатыгар үөрэнэ сылдьан, СӨ тыа хаһаайыстыба министиэристибэтин гранын ылбыт. Гран харчытынан Белоруссияттан МТ3-82 тыраахтыр сакаастаан аҕалтарбыта, бааһынай хаһаайыстыба тутаах тиэхиньикэтэ буолар. Бөһүөлэктэн сүүрбэччэ килэмиэтир тэйиччи Укаанньа сайылыкка базаланан, кыһыннары олорон сылгыларын көрөллөр. Бастакы сылларга сылгынан саҕалаабыт буоллаҕына, билигин ахсаанынан 70 сылгы, 40 ынах сүөһү, онтон 16 ‒ ыанар ынах. Пиэрмэр кэнники ынах сүөһүгэ ордук охтон эрэбин диэн бэлиэтиир. Сааһа ‒ 25. Идэтигэр күннэтэ сайдар, интэриниэттэн дьаныһан туран ааҕар, баай уопуттаах пиэрмэрдэртэн сүбэлэтэр.
Үлэтин санаа атастаһыы быһыытынан кэпсээтэ: «Тыа хаһаайыстыбата боростуойа суох салаа. Сылы быһа тохтоло суох үлэлиигин. Күн-түүн бэнсиин, сэлээркэ сыаната үрдэтиллэ турар. Үлэбэр элбэх ыарахаттары көрсөбүн. Ол эрээри сахалар төрүт дьарыкпытын быраҕан кэбиспэккэ, күүскэ ылсаммыт барыстаах дьыала оҥоруохтаахпыт диэн санаанан салайтарабын. Кэнники сылларга тыа хаһаайыстыбатыгар болҕомто ууруллар буолла. Ол улууспутугар үс сыл тыа хаһаайыстыбатын сыла биллэриллибитэ да туоһулуур. Араас мунньахтар, тэрээһиннэр ыытыллаллар. Былырыын 2023 сылга Тааттаҕа өрөспүүбүлүкэ пиэрмэрдэригэр бастыҥнары быһаарыыга куонкуруска кыттан бастаабытым. Өрөспүүбүлүкэ, улуус өттүттэн көмө, бырагырааммалар да бааллар. Сыл аайы биир биэ төбөтүгэр биэстии тыһынча солкуобай субсидия көрүллэр. Улуустан возмещение диэн көмө баар. Атыыласпыт түөрт ынаҕым харчыта, аҥара улуустан төлөммүтэ. Нэһилиэгим дьаһалтата эмиэ күүс-көмө, өйөбүл буолар. Анастасия Чалкина тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһин кытта ыкса ситимнээхтик үлэлиибит». Ити курдук эдэр пиэрмэр Дьулустаан Говоров тыа хаһаайыстыбатын ыарахан үлэтиттэн толлон турбакка, хорутуулаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар. Икки сыл анараа өртүгэр сүрэҕин аҥаарын көрсөн ыал буолбут. Алина алын кылаас учуутала, доҕорун өйөөн икки сыл сайынын олохтоох «Хаххах» кэпэрэтиип сүөһүлэрин кытта ынахтарын холбоон Мараҕа сайылыкка сайылаабыттар. Инники өттүгэр эдэр ыал былаана, баҕа санаата киэҥ. Төрөөбүт дойдуларыгар Балыктаахха сир ылан, дьиэ туттан, саҥа улахан хотон дьэндэйэн турарын харахтарыгар ойуулаан көрөллөр.
Елизавета НЕУСТРОЕВА.
